The word sustainable has become very popular in recent years and it
is now used to describe a lot of things. But what is sustainable
agriculture? Simply put, sustainable agriculture is the production of
plant and animal products, including food, in a way which uses farming
techniques that protect the environment,
public health, communities, and the welfare of animals. Sustainable
agriculture allows us to produce and enjoy healthy foods without
compromising the ability of future generations to do the same. The key
to sustainable agriculture is finding the right balance between the need
for food production and the preservation of environmental ecosystems.
Sustainable agriculture also promotes economic stability for farms and
helps farmers to better their quality of life. Agriculture continues to
be the biggest employer in the world with 40% of the world’s population
working in it.
“Sustainable agriculture is the act of farming using principles
of ecology, the study of relationships between organisms and their
environment. It has been defined as “an integrated system of plant and
animal production practices having a site-specific application that will
last over the long term.”
Sustainability
is a seemingly laudable goal – it tells us we need to live within our
means, whether economic, ecological, or political – but it’s
insufficient for uncertain times. How can we live within our means when
those very means can change, swiftly and unexpectedly, beneath us?
~ Jamais Cascio
If given the choice I’m sure we would all choose to consume natural
chemical free food instead of food that is sprayed with pesticides and
chemical fertilizers. Sustainable agriculture differs greatly from
industrial agriculture where large volumes of crops as well as livestock
are produced for sale using industrial techniques. Industrial
agriculture relies heavily on pesticides and chemical fertilizers and
other chemical enhancers. In the past decade the majority of food we ate
has been grown in this manner. In 1996 only 20% of the corn in the
United States was genetically modified, that number had reached 88% by
2006. However in the last couple of years, due to the negative aspects
of the technique, there has been a slight shift towards the use of
sustainable agricultural methods.
Methods of Sustainable Agriculture
1. Crop Rotation: Crop rotation is one of the most
powerful techniques of sustainable agriculture. Its purpose is to avoid
the consequences that come with planting the same crops in the same soil
for years in a row. It helps tackle pest problems, as many pests prefer
specific crops. If the pests have a steady food supply they can greatly
increase their population size.
Rotation breaks the reproduction cycles of pests. During rotation,
farmers can plant certain crops, which replenish plant nutrients. These
crops reduce the need for chemical fertilizers.
2. Cover Crops: Many farmers choose to have crops
planted in a field at all times and never leave it barren, this can
cause unintended consequences. By planting cover crops, such as clover
or oats, the farmer can achieve his goals of preventing soil erosion,
suppressing the growth of weeds, and enhancing the quality of the soil.
The use of cover crops also reduces the need for chemicals such as
fertilizers.
3. Soil Enrichment: Soil is a central component of
agricultural ecosystems. Healthy soil is full of life, which can often
be killed by the overuse of pesticides. Good soils can increase yields
as well as creating more robust crops. It is possible to maintain and
enhance the quality of soil
in many ways. Some examples include leaving crop residue in the field
after a harvest, and the use of composted plant material or animal
manure.
4. Natural Pest Predators: In order to maintain
effective control over pests, it is important to view the farm as an
ecosystem as opposed to a factory. For example, many birds and other
animals are in fact natural predators of agricultural pests. Managing
your farm so that it can harbor populations of these pest predators is
an effective as well as a sophisticated technique. The use of chemical
pesticides can result in the indiscriminate killing of pest predators.
5. Bio intensive Integrated Pest Management:
Integrated pest management (IPM). This is an approach, which really
relies on biological as opposed to chemical methods. IMP also emphasizes
the importance of crop rotation to combat pest management. Once a pest
problem is identified, IPM will mean that chemical solutions will only
be used as a last resort. Instead the appropriate responses would be the
use of sterile males, and biocontrol agents such as ladybirds.
Benefits of Sustainable Agriculture
1. Contributes to Environmental Conservation: The environment
plays a huge role in fulfilling our basic needs to sustain life. In
turn, it is our duty to look after the environment so that future
generations are not deprived of their needs. Sustainable agriculture
helps to replenish the land as well as other natural resources such as
water and air. This replenishment ensures that these natural resources
will be able for future generations to sustain life.
2. Public Health Safety: Sustainable agriculture
avoids hazardous pesticides and fertilizers. As a result, farmers are
able to produce fruits, vegetables and other crops that are safer for
consumers, workers, and surrounding communities. Through careful and
proper management of livestock waste, sustainable farmers are able to
protect humans from exposure to pathogens, toxins, and other hazardous pollutants.
2. Prevents Pollution: Sustainable agriculture means that any waste a farm produces remains inside the farms ecosystem. In this way the waste cannot cause pollution.
3. Reduction in Cost: The use of sustainable agriculture reduces the need for fossil fuels,
resulting in significant cost savings in terms of purchasing as well as
transporting them. This in turn lessens the overall costs involved in
farming.
4. Biodiversity: Sustainable farms produces a wide variety of plants and animals resulting in biodiversity.
During crop rotation, plants are seasonally rotated and this results in
soil enrichment, prevention of diseases, and pest outbreaks.
5. Beneficial to Animals: Sustainable agriculture
results in animals being better cared for, as well as treated humanely
and with respect. The natural behaviors of all living animals, including
grazing or pecking, are catered for. As a result they develop in a
natural way. Sustainable farmers and ranchers implement livestock
husbandry practices that protect animals’ health.
6. Economically Beneficial For Farmers: In exchange
for engaging with sustainable farming methods, farmers receive a fair
wage for their produce. This greatly reduces their reliance on
government subsidies and strengthens rural communities. Organic farms
typically require 2 ½ times less labor than factory farms yet yield 10
times the profit.
7. Social Equality: Practicing sustainable
agriculture techniques also benefits workers as they are offered a more
competitive salary as well as benefits. They also work in humane and
fair working conditions, which include a safe work environment, food,
and adequate living conditions.
8. Beneficial For Environment: Sustainable agriculture reduces the need for use of non-renewable energy resources and as a result benefits the environment.
Due to population increase, it is estimated that by 2050 we will need
approximately 70% more food than is currently being produced in order
to provide the estimated 9.6 billion world population with their
recommended daily calorie intake. This is by no means a small challenge,
but unlike many other sustainability challenges, everyone can play a
part. We all need to eat, but by simply reducing food loss and waste, as
well as eating diets that are lower impact, and investing in
sustainable produce, we can make a difference. From countries, to
companies, right down to consumers, we all have a role to play. The
challenge is simply making people care in a world where we are
surrounded by such abundance.
Romanian
countryside, you will see people working on their fields from the early
morning until the evening. You will see them manually weeding rows of
corn and beans, you will see them carefully planting potatoes, cabbage,
onions, carrots, or beets on some plots, while sowing clover and alfalfa
over other parts as animal fodder. Every inch of their land is utilized
for producing food for their families and their animals.
These
are subsistence farmers. Their land is their biggest treasure and they
care for it more than they care for their own health, often working
outside under the scorching summer sun to ensure the best harvest, to
stack up hay rich in meadow flowers from their high-value grasslands, or
spending all day in the rain preparing the soil for the next season.
These
people have unique relationship with the land. Their families have been
farming the same land for generations and the first lesson they have
learnt was to do it sustainably. Otherwise, their harvest would
fail. They would end up hungry in the winter. They would have to watch
their kids and animals suffer.
While it is clear that not everyone
can become a subsistence farmer and agriculture needs to supply
increasing amounts of food to growing populations at low prices, it is
also clear that it cannot be achieved in the highly industrial and
damaging manner it has been doing in the last few decades. We have
increasing evidence that in many places this has led to soil degradation
and environmental pollution which impairs health of many people even
far away from the affected areas.
A
sustainable food system is one that does not require chemicals,
conserves energy and water, emphasizes local production, decreases
inputs and utilizes resources more efficiently on site, values
biodiversity and ecology, and works within our global natural resource
limitations.
In order for agriculture to be truly sustainable, it must incorporate following principles:
The needs of people:
provide nutrient rich food for farmers, farm families, communities,
help to maintain good public health, but also improving the quality of
life in rural areas.
Profit: a farming operation must be profitable, or it will go out of business quickly.
The planet and the environment: farming practices must be ecologically sound, promoting healthy biodiversity and sensible management of natural resources.
Benefits of sustainable agriculture for the environment and our wellbeing
Unlike
intensive agriculture, sustainable farming has a great potential for
benefiting the environment and preserving natural resources. It does so
by following natural cycles, recycling nutrients and water, while
omitting excessive use of agricultural chemicals.
Sustainable agriculture strives to help the environment by:
Reducing agricultural runoff;
Preventing pollution of lakes and rivers;
Saving water;
Naturally maintaining soil fertility by recycling nutrients on farm;
Enhancing carbon sequestration by soils and perennial vegetation;
Promoting energy efficiency of farming operations;
Decreasing emissions of air pollutants and greenhouse gases;
Creating habitats for pollinators and beneficial insects;
Ensuring welfare of farm animals but also providing space for the respectful coexistence with native wildlife [1].
Our
wellbeing is closely linked to the health of the environment where we
live. Since sustainable farming methods affect the environment in a
positive way, they also contribute to our quality of life.
Firstly,
and most importantly, sustainable agriculture produces safe food with
high nutritional value. The quality of food is now more important than
ever before. Numerous studies found out that the nutritional content of
grains and fruits with vegetables keeps decreasing. Scientists believe
that popular high yielding varieties of crops often have poorer capacity
of absorbing nutrients from the soil due to their weaker root systems,
which can result in the lower nutritional content of the final produce [2].
And
negative effects of increased pesticide levels in foods produced from
intensively farmed lands do not even have to be mentioned. Everyone
probably agrees that less pesticides and other chemicals used to grow
food is only better for us.
Food diversity is also much greater
from sustainable farms, as they are not solely focused on producing cash
crops like corn or wheat. Instead, they often cultivate local varieties
in highly diversified farming systems.
But that’s not all. There
are more advantages to sustainable farming in terms of providing
economic opportunities to rural communities, such as giving jobs to
young people and supporting socio-economic development of rural areas.
At the same time, sustainable food production is better adaptable to
climate change and helps to strengthen ecosystem resilience [3].
Both of these characteristics are extremely important for building a
successful food production system that will withstand future challenges.
10 Sustainable farming methods and practices
Sustainable
farming system doesn’t have to be only organic agriculture. There are
more methods that overlap in many principles that are sustainable in the
long-run and may be 100 percent organic or at least from the biggest
part.
The following ten sustainable farming methods and practices
are just a few examples of the many ways that we can achieve a much more
sustainable agriculture.
#1 Permaculture
Permaculture is
a design system that applies principles that are found in nature to the
development of human settlements, allowing humanity to live in harmony
with the natural world. Permaculture principles and ethics can be
applied to almost any area of living, including local economies, energy
systems, water supplies, housing systems, and food production.
Foundational to producing food through permaculture is intention, design, and “working smarter not harder” to banish waste and to create efficient systems.
There
is a particular emphasis on the use of perennial crops such as fruit
trees, nut trees, and shrubs that all function together in a designed
system that mimics how plants in a natural ecosystem would function.
Biodynamics incorporates ecological and holistic growing practices that are based upon the philosophy of “anthroposophy.”
Farmers are encouraged to manage their farm as one living organism
where cultivated species intertwine and support each other’s health.
This
includes raising animals on a farm in a way that they help replenish
soil fertility and enhance plant growth. One of the building pillars of
biodynamics is high biodiversity of plants, animals and beneficial
insects. The goal is the creation of a resilient ecosystem that benefits
us and other living organisms.
Biodynamics emphasizes the
importance of reducing the use of off-site inputs (such as importing
soil fertility) by generating the necessary health and soil fertility
for food production onsite. This is achieved through the implementation
of practices such as composting, application of animal manure from
farmed animals, cover cropping or rotating complementary crops.
It also places great importance on working with the natural phenomenon of the cosmos and its influences upon the heath of the soil, plants, and animals during different moon and sun cycles.
Biodynamic practices can be applied to farms that grow variety of produce, gardens, vineyards, and other forms of agriculture.
#3 Hydroponics and aquaponics
These
innovative farming techniques involve the growing of plants without
soil, nourishing the plants through specialized nutrients that are added
to water.
In hydroponic systems,
crops are grown with the roots directly in a mineral solution or with
the roots in an inert medium like gravel or perlite.
Aquaponics combines
the raising of aquatic animals (such as fish) with the growing of
hydroponic crops. In aquaponic systems, the water containing the waste
material from the aquaculture fish is used to nourish the hydroponic
plants. After the water is used by the plants, the water is then
recirculated back into the system to be reused by the fish.
Both
hydroponic and aquaponic systems are available in a variety of scales,
from small home-scale systems to commercial-scale systems.
#4 Urban agriculture
The need to localize our food system requires that we grow food much closer to home, including in cities. Since most of the global population is predicted to live in cities in the future,
there is a tremendous opportunity for urban agriculture to make a
significant positive impact moving forward when it comes to how we
produce our food around the world.
Today,
many innovative and sustainable growing techniques are already being
used in cities, including backyard farms and gardens, community
gardens, rooftop farms, growing crops in urban greenhouses, indoor hydroponic farms, and perhaps even growing food inside urban farm towers someday.Further reading: What Is Urban Agriculture?
#5 Agroforestry and food forests
Agroforestry involves
the growth of trees and shrubs amongst crops or grazing land.
Agroforestry systems can combine both agriculture and forestry practices
for long-lasting, productive, and diverse land use when approached
sustainably.
In agroforestry systems, trees create a favorable
microclimate that maintains favorable temperature and soil humidity,
while protecting crops from wind or heavy rain. Trees have another
important role. They stabilize soils, minimize nutrient runoff and
improve soil structure. This is the reason why agroforestry has become
one of the powerful tools of farmers in dry regions with soils susceptible to desertification.
Besides
promoting healthy growth of food crops and maintaining soil fertility,
trees in this farming system provide wood and fruits as an additional
source of income for farmers. In these systems, possibilities for
product diversification are many. Farmers can go even as far as growing a
whole edible forest.
Patterned after natural forest ecosystems, food forests
(also known as “forest gardens”) are designed permaculture systems that
consist of a multilayered edible “forest.” Such a “forest” is composed
almost entirely of perennial food plants, including a canopy of tall and
dwarf fruit and nut trees, a fruit shrub layer, layers of perennial
herbs, mushrooms and vegetables at the ground level, climbing plants,
and root vegetables underground.
Food forest systems are
very productive, due to both the diversity of plants that are growing
there, and all of the plants within the system that are taking advantage
of each existing niche within the system.
#6 Polycultures and crop rotation
Both of these techniques are trying to mimic natural principles to achieve the best yields.
Polyculture
farming involves growing multiple crop species in one area. These
species are often complementary to each other and aim at producing
greater diversity of products from one plot while fully utilizing
available resources. High biodiversity makes the system more resilient
to weather fluctuations, promotes balanced diet and applies natural
mechanisms to preserve soil fertility.
Crop rotation
is based on growing a series of different types of crops in the same
area in sequential seasons. The planned rotation may vary from a growing
season to a few years or even longer periods. It is one of the most
effective agricultural control strategies that is used in preventing the
loss of soil fertility.
By diversifying the crops that are grown
on an area of land in polycultures and through the rotation of crops
that are grown, farmers can greatly reduce the opportunity for disease
and pests to take hold. It is because their development cycles get
interrupted by changing crops. These practices also lead to reductions
in the need to apply fertilizers and pesticides.Further reading: Biointensive Farming: The Future of our Food Production System
#7 Growth of heirloom and older varieties
Today,
due to the industrialization of the global food system, only a few
varieties of our food plants are grown commercially. This situation
evolved in order to meet market demand for the viability of produce to
travel long distances and to be stored for long periods of time.
Over
the last 100 years, the world has lost almost 90 percent of the fruit
and vegetable seed varieties that were once available [4].
This
reduced genetic variety in our food crop species reduces those species’
opportunity to adapt to changes in climate, diseases, and pest
conditions in the environment [4].
There
is currently a great need to grow heirloom and older varieties of crops
in order to preserve the biodiversity of seeds. If gardeners and
farmers do not continue to grow heirloom and
other older varieties of plants and save their seeds, many of the
remaining varieties of our food plants could be lost to the world
forever.
Losing traditional varieties could be compared to losing
an important source of genetic information and part of our ancestral
heritage, as these plants have adapted precisely to make the most out of
local conditions. Generations of our ancestors have spent decades of
selecting only the best seeds that have provided the most nutritious and
flavored food. Their quality is often supreme, and it is rather
wasteful to let them disappear.
It was these varieties that have
nourished our ancestors, and therefore, contributed to who we are today.
They deserve to be preserved because their unique traits may help us in
establishing future climate-resistant varieties that will nourish our
children.
#8 Natural animal raising
Sustainable
animal farming is possible and is better for everyone. Not only that it
is good for the environment and our nutritional needs, it is also good
for the animals. Animals that are raised on the pasture or in their
preferred environment live under less stress, closer to their natural
way of living. They can have fulfilling social interactions with other
animals and behave in a way that is natural to them (roll in the mud,
pick plants they want to eat, rest side by side, play).
Allowing
animals to graze and live in pasture is much healthier for animals than
confined animal feeding operations are. You will even notice that these
animals are cleaner, smell better and have that curious spark in their
eyes. Their health and happiness reflect in the quality of products we
get from them. Tastier meat, yellower eggs, milk richer in the mineral
and vitamin content.
Since animals and grasslands have evolved in a
mutually beneficial relationship, livestock grazing and other pastoral
systems enrich the land in multiple ways. Manure returns nutrients back
into the soil, completing the natural nutrient cycle. Soils get aerated
by the animal hoof action and greater diversity of plants flourishes
because animals suppress dominant species, providing opportunity for a
variety of rarer plants.
Grasses also grow stronger root systems
and abundant tufts after being grazed and trampled under the hooves.
This helps to prevent erosion, build soil through the rich growth of
diverse pasture grasses, sequester carbon emissions in the soil from the
atmosphere, and conserve grassland habitats that can host many other
species of wildlife and insects [5].
#9 Natural pest management
One
of the main aims of sustainable agricultural practices is the
prevention of the use of synthetic pesticides and other chemicals that
should suppress pest infestations and pathogens. Applying increasing
amounts of chemicals to grow food is not part of the long-term solution
and doesn’t help our health either. Farmers from sustainable farms,
therefore, look for solutions in nature and try to recreate conditions
that do not favor pests.
They achieve this through the set of
practices that strengthen natural resilience of crops and practices that
interrupt pest cycles.
Greater diversity of crops, intercropping
and crop rotations are among the methods that have proven successful.
The key to their success lies in dispersing preferred food sources of
pests by blending in crops they do not favor. Additionally, diverse
crops attract diverse insects and some of them are natural predators of
pests, helping to keep their populations within limits, thus mimicking
how the real ecosystem balances itself out.
Farmers can also
release or provide habitat for populations of beneficial insects (such
as ladybugs, lacewings, and fly parasites), as well as encourage other
organisms (such as birds and bats) that will serve as predators of
crop-eating pest insects.Further reading: Why You Need Insect Houses for the Garden
#10 Mulching, groundcovers, and manual weed control
Farmers
and other growers can dramatically reduce the growth of weeds and
conserve soil moisture by covering the soil around their plants through
the use of mulching and ground covers.
By naturally suppressing
weed growth, these practices greatly reduce, or in some cases even
eliminate, the need to apply herbicides to kill weeds. And the most
stubborn weeds that appear from time to time can be easily controlled by
hand because their numbers are minimized.
We
can see this practice widely applied on strawberry fields where plants
need to have larger spacing between them, which would give the
opportunity for weeds to take over. A layer of protective material on
top of the soil even keeps strawberries from rotting too fast, as they
do not lay directly on the hard soil while ripening. Afterall, as their
name suggests “straw-berries,” people have known about the benefits of
growing these yummy fruits surrounded by the straw ground cover for many
generations.
Organic mulch material like, for example, wood
chips, straw or grass clippings also improves nutrient retention in
soils and encourages activity of soil microorganisms that help create
healthy aerated soil structure. This reduces the need for tillage as
soils are less compacted [6].
Intermittent fasting is a broad term that covers following a pattern of eating that involves a set amount of time where you don’t eat (or eat an incredibly restricted number of calories), followed by one in which you do.
The most popular version involves fitting all of your daily food consumption into an eight-hour window, followed by 16 fasted hours. For example, you could eat between 10:00 a.m. and 6:00 p.m. every day and fast between 6:00 p.m. and 10:00 a.m. (including the hours you’re asleep). There’s also the 5:2 diet, in which you split your week into five days of eating whenever you want and two days where you seriously restrict your calories—500 for women, 600 for men. (Personally, I find this one to be the easiest of the option.)
While fasting may seem extreme and irregular, proponents argue that humans actually ate this way for most of history, since hunters-gatherers ate as food was available, not at set mealtimes. Plus, fasting is an age-old part of nearly every religious tradition.
Are there risks to intermittent fasting?
So far, this all sounds really good, right? But there are of course caveats.
Low calorie intake always comes with risks, which is why it is important to ensure that you are getting adequate calories and proper nutrients while following this style of eating. Hunger can be a real issue, which in turn can lead to stress. Prolonged stress of any sort can increase inflammation in the body.
Confining yourself to a specific way of eating for a short time can also lead you down a long road of yo-yo dieting, and some argue fasting can lead to disordered eating.
Finally, the results of some animal studies suggest intermittent fasting could affect fertility in women, so you should skip it if you’re trying to get pregnant.
The bottom line
At the end of the day, my feelings on intermittent fasting boil down to a few questions: Is it going to be doable for you? Will it make healthy eating easier or harder for you?
Some people say it simplifies their eating, but if you work long, unpredictable hours and have trouble planning meals ahead, trying to stick to a plan like this may drive you crazy. It also won’t work if you’re someone whose social life often revolves around food. Spontaneous dinner dates with friends or late-night tapas after a concert? Buh-bye.
If you do think it might work for you, make sure you’re still eating in a healthy way, AKA getting all of the proper nutrients from the calories you are consuming! Focusing on real, whole foods and skipping the junk will prevent nutrient deficiencies.
If it sounds like the wrong approach, don’t beat yourself up about missing out on potential benefits. Just continue with a balanced, healthy diet and be mindful of your hunger quotient to keep overeating at bay and maintain a healthy lifestyle.
પ્રખર સાહિત્યકાર અનિલ વાઘેલા લિખિત બે પુસ્તકોનો વિમોચન સમારંભ યોજાયો
ગુજરાતી સાહિત્યમાં 20 જેટલા પુસ્તકોની રચી સાહિત્યનું સર્જન કરનાર નડિયાદના કર્મશીલ સર્જક અનિલ વાઘેલા લિખિત 2 પુસ્તકોનો વિમોચન સમારંભ સૌજન્ય પાર્ક,નડિયાદ ખાતે યોજાઈ ગયો.જેમા એકાંકી સંગ્રહ”જબ ચિડિયા ચુગ ગઈ ખેત”અને લેખ સંગ્રહ “અનિલ વાઘેલાનો સાહિત્ય વૈભવ”પુસ્તકોનું વિમોચન ક્રાઇષ્ટ ધ કિંગ ચર્ચના સભા પુરોહિત ફાધર ટોનીના વરદ હસ્તે કરાયું હતું.આ પ્રસંગે ક્મુબેન વાઘેલા, શૈલેષ રાઠોડ,વિજય વાઘેલા,ડો.પ્રીતિ રાઠોડ,અજય વાઘેલા ઉપસ્થિત રહી અનિલ વાઘેલાના સાહિત્ય અને જીવનનો પરિચય આપ્યો હતો.
“જબ ચિડિયા ચુગ ગઈ ખેત”એકાંકીસંગ્રહ વિશે ડો.પ્રીતિ રાઠોડે જણાવ્યુ હતું કે,”નવ ભારત સાહિત્ય મંદિર દ્વારા તૈયાર કરાયેલ આ એકાંકી સંગ્રહમાં કુલ 14 નાટકો છે.આ નાટકોમાં માનવીની અંદરનું અને બહારનું ચિત્ર અંકિત કરાયું છે.અનિલ વાઘેલાના સાહિત્યમાં સાચો માનવી ડોકાઈ છે.તેઓ દરેક વાર્તા અને નવલકથાને દિલથી લખી વાચકો સમક્ષ મૂકે છે.
આ પ્રસંગે શૈલેષ રાઠોડે જણાવ્યુ હતું કે,અનિલ વાઘેલાના લેખનમાં સચ્ચાઈનો રણકો છે.તેઓ ગુજરાતનાં અનેક વિસ્તારોમાં પ્રવાસ ખેડી માનવીની વાસ્તવિકતા જાણી સાહિત્ય સર્જન કરે છે.અત્યાચારના કિસ્સાઓમાં પણ તેઓએ સ્થળ ઉપર જઈ લેખન કર્યું છે.તેઓ ઉત્તમ સર્જક અને કર્મશીલ છે.
ધર્મગુરુ ફાધર ટોનીએ જણાવ્યું હતું કે,લેખન કળા એ ઈશ્વરની ભેટ છે.અનિલભાઈ વાઘેલાએ પીડિતોની પડખે રહી માનવ મૂલ્યોને ઉજાગર કરતું સાહિત્ય રચ્યું છે.
અનિલ વાઘેલાએ પોતાની સર્જન યાત્રાની માહિતી આપી જણાવ્યુંવહતું કે,”મેં મારું સાહિત્ય એવોર્ડ માટે નહીં પણ લોકભોગ્ય બને તે માટે રચ્યું છે.અનુભવો, સંઘર્ષ અને સહુના સહયોગથી હું સર્જન કરતો રહ્યો છું સહુ વાચક વર્ગનો આ તબક્કે આભાર માનું છું.
વિજય વાઘેલાએ સાહિત્ય ખેડાણના ચડાવ ઉતારની માહિતી આપી હતી.અજય વાઘેલાએ સાહિત્ય અને સંગીતની માહિતી આપી હતી.અજય વાઘેલાએ સ્મરણો રજૂ કરી અનિલ વાઘેલાને શુભેચ્છાઓ પાઠવી હતી
આ પ્રસંગે કમુબેન વાઘેલાએ સાહિત્ય સર્જનમાં સહયોગીઓની વિગતો આપી હતી.કૃતિ વાઘેલા અને યુગ રાઠોડે કાર્યક્રમનું સંચાલન કર્યું હતું.શ્રધ્ધા વાઘેલા,અર્થ વાઘેલા અને અક્ષર વાઘેલાએ પ્રાર્થના-સંગીત ને નૃત્ય રજૂ કર્યું હતું.ઉર્મિ વાઘેલા અને દીપા વાઘેલાએ મહેમાનોનું સન્માન કર્યું હતું.
હું ને તમે ધર્મસ્થાનોની દીવાલોમાં ચણાઈ ગયા છે.આ સ્થાનોમાં જ આપણે ઈશ્વરને જોઈ પ્રેમાળ બની જઈએ છે. બહાર નીકળી ઈશ્વરનો ડર ભૂલી મનસ્વી,બેજવાબદાર જીવન તરફ પ્રયાણ કરીયે છે.
મંદિરમાં ઘી ને દૂધ, મસ્જિદમાં અગરબત્તી ને ચાદર તો ચર્ચમાં મીણબત્તી… વર્ષોથી ઈશ્વરને ગૂંગળાવી રહ્યા છે.ધર્મને ખુલ્લી હવા ને ખુલ્લુ આકાશ જોઈએ છે.ધર્મને વડાઓમાથી બહાર આવી ખુલ્લા આકાશમાં વિહરવું છે.ધર્મને શીખવવું છે કે ધર્મ સ્થાનો ઉપર કોઈનો હક્ક નથી.ઘોડા સહુ કોઈ બેસી શકે.ધર્મ ઉપર કોઈ નેતાનો હક્ક નથી.ધર્મ કોઈની જાગીર નથી.
કોણે શું ખાવું?શું પહેરવું?કેવું જીવવું?કોની સાથે લગ્ન કરવા એ ધર્મ કે ધર્મના પ્રિપેડ માણસોએ નક્કી કરવાનું નથી.ધર્મ સ્વતંત્રતા અર્પે,બંધન નહીં.ધર્મ જીવન આપે,છીનવે નહીં.કોઈનું ઘર બનાવે-સળગાવે નહીં!
વસ્ત્રોથી કે વિધિઓથી ઈશ્વર સમીપ પહોંચાતું નથી.આંતરવસ્ત્ર શુદ્ધ હોવું જોઈએ.
ધર્મને હવે ધર્મપુસ્તકો નહીં, સંત પુરુષો નહીં, નેતાઓ ચલાવી રહ્યા છે.ધર્મની ચાર દીવાલો તોડી ઈશ્વરને 21મી સદીની દ્રષ્ટિએ સમજવાની જરૂર છે.પવન પાવડીનું સ્થાન ફાઇટર જેટ વિમાને, આમતેમ ફરતા ફરતાહવામાં અથડાતાં જાત જાતનાં બાણનું સ્થાન એકે 56 ને લીધું છે.રાક્ષસો નું સ્થાન લાદેન જેવા સાધનોથી સજ્જ પુરુષોએ લીધું છે.વૃક્ષો નીચે ચાલતાં ગુરુકુળનું સ્થાન A.C સ્કૂલોએ લીધું, તપ કરતા સાધુ સંતો મહેલો અને રાજનીતિમાં મહાલે છે… કેટકેટલયુ બદલાયું છે.. ત્યારે ધર્મને ચાર દિવાલોમાંથી બહાર લાવી માનવીય બનાવવાની જવાબદારી માનવીની છે. ધર્મ નેતાઓના હાથમાંથી લઈ ધર્મ પુસ્તકો અને સાચા ધર્મગુરુઓ(નેતાઓના ટટુઓ નહીં)હાથમાં હોવો જરૂરી છે.
ચાર દીવાલો તોડી,ખુલ્લી હવામાં ઈશ્વરને બહાર લાવીએ.
ઈશ્વર સાથેનું તાદાત્મ્ય માત્ર મંદિર, મસ્જિદ કે ચર્ચની ચાર દીવાલો દ્વારા સાધી ન શકાય.
“મારા અભિયાન પછી તેમાંથી અનેક અભિયાનોની જ્યોત પ્રસરી છે તે મારી સફળતા છે.”
‘મારો સેવાયજ્ઞ છેવાડાના નાગરિક સુધી પહોચે તે માટે હું પ્લાનીગ કરું છું”-વિનોદભાઈ શાહ
“ઈશ્વર મારો માર્ગ નક્કી કરે છે.ઈશ્વરના મંદિરોમાં દાન કરવા કરતાં ઈશ્વર મને ઈશ્વરે બનાવેલા માનવીઓની સેવા કરવા સતત પ્રેરણા આપે છે.શિક્ષણ,પર્યાવરણ અને વિકલાંગો માટે સેવાયજ્ઞ ચાલુ રહેશે.૫૬ રૂપિયા લઇ અમેરિકા ગયો હતો એ સ્મરણ આજે પણ હૈયે રાખી ભારતનું ઋણ અદા કરું છું.મેં માત્ર અભિયાન શરુ કર્યું પણ આ અભિયાન ગામે ગામ પહોચાડનાર સહાયકો સાચા દાની છે.કપડાં,ભોજન અને બુટ ચંપલનું અભિયાન ભારત,આફ્રિકા,કોરિયા સુધી પહોચ્યું છે.મારા અભિયાન પછી તેમાંથી અનેક અભિયાનોની જ્યોત પ્રસરી છે તે મારી સફળતા છે.”આ શબ્દો છે મૂળ ખંભાતના અને અમેરિકામાં સ્થાયી થઇ ભારતીયોની ચિંતા કરતાં અને વસ્તુઓ તેમજ આર્થિક સહયોગ દ્વારા સેવાયજ્ઞ ચલાવતા વિનોદભાઈ શાહના છે.
અમેરિકામાં ફર્માંસીષ્ટ તરીકે સેવારત ખંભાતના વિનોદભાઈ શાહ એક લાગણીશીલ અને વતન પરત્વેનું ઋણ અદા કરવા કટિબદ્ધ સેવાકર્મી છે.પિતા કરિયાણાની દુકાન ચલાવતા પણ શિક્ષણની ભૂખને કારણે પ્રાથમિક શિક્ષણ ખંભાતમાં અને ઉચ્ચ શિક્ષણ બી.ફાર્મ અમદાવાદમાં પૂર્ણ કરી ૧૯૭૬માં અમદાવાદમાં મહીને ૧૫૦ રૂપિયાની નોકરી શરુ કરી.વિનોદભાઈ શાહ પોતાની કારકિર્દી ઘડતરમાં રણજીતરાય શાસ્ત્રીના યોગદાનનો આભાર માને છે.
પોતાના સંઘર્ષનું વર્ણન કરતાં વિનોદભાઈ શાહ જણાવે છે કે,”બી.ફાર્મ કર્યા પછી સતત નોકરીમાં સંઘર્ષ કરવો પડ્યો.મામાના ઘરે મુંબઈ રહી ત્રણ વર્ષ નોકરી કરી.મારી પાસે ૫૬ રૂપિયા એટલે કે ૮ ડોલરની બચત હતી.ત્યારે ડોલરનો ભાવ ૭ રૂપિયા હતો.૮ ડોલર લઇ અમેરિકા ઉપાડી ગયો ને ત્યાં ગ્રીનકાર્ડ મળતાં જ દિશાઓ ખુલી ગઈ.મેં-૧૯૭૭ માં ચોથા વર્ષે અમેરિકામાં સિટીઝન મો દરજ્જો મળી ગયો.શિકાગોમાં ૨૦ વર્ષ રહ્યો અને ફાર્મસીની શોપ શરુ કરી.
કોઇપણ સ્ટેટમાં પ્રેકટીશ કરવાનો હક્ક મળ્યો હોઈ કાતિલ ઠંડી ધરાવતા શિકાગો સ્ટેટ છોડી પરિવાર સાથે ટેક્સાસ કાયમી રહેઠાણ બનાવ્યું.છેલ્લા ૨૨ વર્ષથી ટેક્સાસમાં રહી ભારત પરત્વેનું ઋણ અદા કરી રહેલ વિનોદભાઈ શાહ જણાવે છે કે,મારા દેશે મને આદર્શ વિચારધારા આપી છે.દેશના સંસ્કારોએ પ્રેમાળ હૃદય અને લાગણી આપી છે.અમેરિકાએ આર્થિક સધ્ધરતા અર્પી છે તો ભારતે મક્કમતા.દેશનું ઋણ અદા કરવા માટે અમે સીનીયર ભારતીય સીનીયર સીટીઝનગ્રુપ કાર્યરત છીએ.
પોતાની સેવા પ્રવૃતિઓનો ખ્યાલ આપતા જણાવે છે કે,જૈન સોસાયટીના ઉપક્રમે અમે સૂઝ કલેક્શન શરુ કર્યા.વપરાયેલા છતાય ઉત્તમ ગુણવત્તાના સૂઝ અમે જરૂરિયાતમંદ લોકોને આફ્રિકા,કોરિયા અને ભારત મોક્લીએ છીએ.લગ્નો અને ઉત્સવોમાં અમેરિકામાં મોઘાંદાટ કપડાં લોકો પહેરે.બે કે ત્રણ વાર પહેર્યા પછી આ કપડાં ગાર્બેજમાં ન જાય તેનું ધ્યાન રાખી અમે આવા ડ્રેસ,સાડીઓ,પેન્ટ-શર્ટ,શૂટનું કલેશન કરીએ છીએ.
ગુજરાતમાં સ્થાનિક મિત્રો પીયુષ ગાંધી જેવાના સહયોગથી આ કપડાનું જરૂરિયાતમંદોને નીયામતી વિતરણ કરીએ છીએ.અમારો આ યજ્ઞ સતત ચાલુ જ હોઈ સહયોગીઓની સંખ્યા વધવા લાગી અમે વર્ષમાં બે વખત કાર્ગો દ્વારા કપડાં અને પગરખાં જરૂરિયાતમંદ વિસ્તારોમાં પહોચાડીએ છીએ.
ભારતમાં ધર્મ પાછળ લોકો ખૂબ નાણા ખર્ચે પણ શિક્ષણ અને પર્યાવરણ પાછળ ખર્ચ કરનાર કે દાન આપનારનો વર્ગ ઓછો છે.અમે વિચારો મુકવાનું અને તેનો પાયાગત અમલ કરવાનું કામ શરુ કર્યું.જેને આધાર બનાવી અનેક સંસ્થાઓએ આ યજ્ઞ શરુ કર્યો.
અમે અમેરિકામાં જ વધેલા ભોજનનો યથાયોગ્ય થાય તે માટે”કોલ પે દાન”અભિયાન શરુ કર્યું.લગ્ન હોઈ કે પાર્ટી વકે પછી હોટલ જ્યાં જમવાનું વધે એટલે તેઓ મારો સંપર્ક કરે.હું મિત્રો સાથે વાન લઇ જે તે સ્થળે પહોચી જઈ ભોજન એકઠું કરી વિવધ નિર્ધારિત સ્થળોએ તે પહોચાડતો.અમે જ્યાં ભારતીઓ અને વિશેષ ગુજરાતીઓ શિક્ષણ લઇ રહ્યા છે તેવા વિસ્તારો અને હોસ્ટેલની યાદી અને સરનામાં તૈયાર કર્યા છે જ્યાં આ ભોજન પહોચાડીયે છીએ.અહીની વિવિધ યુનિવર્સીટીમાં ૮ થી ૧૦ હાજર ગુજરાતીઓ શિક્ષણ લઇ રહ્યા છે.વિધાર્થીઓને ગુજરાતી ફૂડનો આણંદ મળે અને અન્નનો સદુપયોગ પણ થાય.
આ અભિયાન સફળ બન્યા પછી અનેક સેવાકર્મીઓએ પોતપોતાના વિસ્તારોમાં અભિયાન શરુ કર્યું છે.
ગુજરાતમાં જીવદયા,શિક્ષણ અને પર્યાવરણ માટે પણ દાન આપી સેવાયજ્ઞ ચલાવીએ છીએ.શિક્ષણથી વિધાર્થી વંચિત ના રહી જાય તે માટે જરૂરિયાતમંદોને ફી,પુસ્તકો,,કપડાંની સુવિધા આપીએ છીએ.અનાથ બાળકો માટે વિશેષ કાર્યક્રમો ચલાવવામાં આવે છે.આ બાળકો આનદ સાથે વર્ષગાંઠ ઉજવી શકે માટે ફંડ આપવામાં આવે છે.
જૈન ગૃપના માધ્યમથી વિનોદભાઈ શાહે મંદબુદ્ધિના બાળકો માટે અનોખું અભિયાન શરુ કર્યું છે.જે અંતર્ગત આધુનિક સુવિધાયુક્ત મકાન નિર્માણ માટે અભિયાન શરુ કર્યું છે.ખંભાત ખાતે દિવ્યાગ બાળકોને આધુનિક સુવિધાસભર મકાન મળે તે માટે અમેરિકા રહી આયોજન હાથ ધર્યું છે.ઉતરાયણમાં ઘવાયેલા પક્ષીઓ માટે ડોકટર અને દવાઓ ઉપલબ્ધ કરાવવાથી માંડી રાજકોટ સ્થિત સંસ્થામાં જોડાઈ પર્યાવરણની જાળવણી માટે પણ ફંડ આપે છે.ખંભાતમાં શાળાઓમાં દાન થાકી સ્માર્ટક્લાસ,કોમ્પ્યુર વર્ગો પણ શરુ કરેલ છે.
આઈ લવ માય કન્ટ્રી
“આઈ લવ માય કન્ટ્રી”જેને માટે હું અંતિમ શ્વાસ સુધી સેવાયજ્ઞ ચલાવીશ.મારા જીવનના ઉદ્દેશમાં માત્રને માત્ર ‘જીવન “ છે,તેમાં પશુ હોઈ,માણસ હોઈ કે પછી પર્યાવરણ.તેમના જીવન માટે હોઈ સેવારત રહીશ.”
મારો પરિવાર મારું બળ
“મારી પત્ની અને બાળકોની સેવાયજ્ઞમાં ભાગીદારી એ મારું બળ છે.બે દીકરીઓ અને એક પુત્ર અમેરિકામાં ઉચ્ચ હોદ્દા પર સેવારત છે. પુત્ર આકાશ,પુત્રી વૈશાલી,અને સોનાલી આ અભિયાનમાં સહભાગી થયેલ છે.પરિવારના સભ્યો લોયર,ફાર્મસીષ્ટ,ઉદ્યોગપતિ અને ડોક્ટર છે.આ અભિયાન સાથે ૧૦૦૦ જૈન સોસીયલ ગ્રુપના સેવાકર્મીં જોડાયેલા છે.
મહાન તર્કશાસ્ત્રી જહોન સ્ટુઅર્ટ મિલે કારણ ને શોધવા માટે પાંચ રીતિઓ રજૂ કરી.તેને પ્રાયોગિક અન્વેષણ ની રીતિઓ કહેવાય છે.આ પાંચ રીતિઓ નીચે મુજબ છે.
અન્વય રીતિ
વ્યતિરેક રીતિ
અન્વય-વ્યતિરેક રીતિ
અવશેષ રીતિ
સહ-પરિવર્તન રીતિ
અન્વય રીતિ આ રીતિ મુજબ કારણ શોધવાનું હોય ત્યારે બે ઘટનાઓનું નિરીક્ષણ કરવામાં આવે છે. બંને ઘટનામાં એક સિવાયના બધા સંયોગો ભિન્ન હોય છે એક સંયોગ સમાન હોય છે. તે ઘટનાનું કારણ છે એવું નિશ્ચિત થાય છે. જેમ કે,
એક વ્યક્તિ
બીજી વ્યક્તિ
ગરીબ
પૈસાદાર
ગ્રામ્યવિસ્તારનો
શહેરીવિસ્તારનો
ભણેલો
અભણ
મચ્છર કરડવું
મચ્છર કરડવું
મેલેરિયા થવો
મેલેરિયા થવો
ઉપરની બંને ઘટનામાં એક સંયોગ સમાન છે “મચ્છર કરડવું” અને ઘટના બની છે “મેલેરિયા થવો”. તેથી મિલે તારણ આપ્યું કે અહી પુરોગામી બાબત કારણ છે અને અનુગામી બાબત કાર્ય કહેવાય.
શરતો
બે ઘટનાઓનું નિરીક્ષણ થવું જોઈએ
બંને ઘટનામાં એક સંયોગ સમાન હોવો જોઈએ
એક સિવાયના સંયોગ ભિન્ન હોવા જોઈએ
આ રીતિની પ્રાતિક રજૂઆત મિલ નીચે મુજબ આપે છે.
A B C D ————– a b c d
A E F G ————– a e f g
તેથી A એ a નું કારણ છે.
વ્યતિરેક રીતિ
આ રીતિ મુજબ પણ બે ઘટના પસંદ કારી ને તેનું નિરીક્ષણ કરવાનું છે પણ તે બંનેમાં એક વિધાયક અને એક નિષેધક ઘટના પસંદ કરવામાં આવે છે. બંને ઘટનામાં બક સિવાયના બધા સંયોગો સમાન હોય છે પણ વિધાયક ઘટનામાં જે એક સંયોગ હાજર હોય તે નિષેધક ઘટનામાં ગેરહાજર હોય છે. જેમકે,
વિધાયક ઘટના
નિષેધક ઘટના
એક વિદ્યાર્થી
બીજો વિદ્યાર્થી
ધોરણ 12 નો
ધોરણ 12 નો
શૈક્ષણિક માર્ગદર્શન મળે છે
શૈક્ષણિક માર્ગદર્શન મળે છે
ઘરમાં ભણવા માટે અનુકૂલન
ઘરમાં ભણવા માટે અનુકૂલન
એકાગ્રતા
એકાગ્રતાનો અભાવ
પરીક્ષામાં સફળ
પરીક્ષામાં નિષ્ફળતા
આ રીતિ મુજબ વિધાયક ઘટનામાં જે એક સંયોગ હાજર છે, તે નિષેધક ઘટનામાં ગેરહાજર છે. તેથી તે સંયોગ “એકાગ્રતા” એ “પરીક્ષામાં સફળતા” નું કારણ કહી શકાય.
શરતો
બે ઘટનાઓ નિરીક્ષણ માટે પસંદ કરવી
એક વિધાયક અને એક નિષેધક ઘટના હોવી જોઈએ
બંને ઘટનામાં એક સંયોગ ભિન્ન હોવો જોઈએ
આ ભિન્ન સંયોગ જ ઘટનાનું કારણ કહેવાય. મિલ આ બાબત પ્રાતિક રજૂઆત દ્વારા નીચે મુજબ સમજાવે છે.
A B C D ————– a e f g
B C D —————- e f g
વરસતા વરસાદના ફોરાં રૂપાળી વલ્લરીના કપાળથી લપસી હોઠ પર આવી રહ્યા હતા.તેણે હાથ રૂમાલ થી લૂછયા….એટ્લે મે કહ્યું,”વલ્લરી કોલેજના નાટકમાં તો તું પત્નીનું પાત્ર ભજવતી વખતે એવી તે મારી સાથે ઓતપ્રોત થઈ જાય છે કે હું ગભરાઈ જાઉં…પણ અહી તું ગભરાયેલી લાગે છે.”
એક્દમ તેના ચહેરાની રેખાઓ બદલાઈ ગઈ.તેણે ઉત્તર આપ્યો,”ફિલ્મોમાં યેશુદાસનું ગીત “હોઠોં સે છુ લો તુમ….મેરા ગીત અમર કર લો.”સુપરહિટ રહ્યું પણ વાસ્તવિક જીવનમાં યેશુદાસ જેટલો સંઘર્ષ કોઈએ નથી કર્યો.દોસ્ત,સ્ટેજ ઉપર ભજ્વાતું હાસ્ય જન્માવે કે પછી લાગણીઓ પેદા કરે પણ વાસ્તવિક જીવન તેનાથી જોજનો દૂર હોય છે.”
મે કહ્યું,”ગ્રેટ ફિલોસોફર વલ્લરી તે છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં મને ક્યારેય જીતવા દીધો નથી.”
“દોસ્ત,તું જાણે છે કે પિતાને ગુમાવ્યા પછી હું હારી છું.સંઘર્ષ વચ્ચે તે કરેલી મદદ આજીવન નહીં ભૂલું.આપણે પ્રેમના અનેક દ્રશ્યો ભજવ્યા પણ તે સાચો પ્રેમ બતાવી મને ખરા સમયે મદદ એકાએક
“યાર,એ તો મારી ફરજ છે.”
“થેંક્યું,અભિ!મારે મોડું થાય છે કહી વલ્લરી નીકળી.ને નાકાએથી બૂમ પડી.હું દોડીને નાકા પાસે પહોચ્યો તો ત્યાં વલ્લરી લોહીલૂહાણ.પુરપાટ ઝડપે આવી રહેલ બાઇક સાથે વલ્લરીનું એક્ટિવા અથડાતાં અકસ્માતમાં વલ્લરીને મો ઉપર ગંભીર ઇજાઓ થઈ હતી.
હું રસ્તા ઉપરથી તેને ઊંચકીને બાજુના ઘરમાં લાવ્યો.તેના હાથને ઇજાઓ થઈ હતી અને ચહેરા ઉપર હોઠને ઇજાઓ થતાં ચહેરો લોહીલુહાણ દેખાતો હતો.મે મારો રૂમાલ બહાર કાઢી તેના હોઠોનું લોહી સાફ કર્યું.એકાએક વલ્લરી ઝબકી ગઈ..મને જોઈ તેના મુખ ઉપર મંદ હાસ્ય પ્રસર્યું.તેણે મારો હાથ પકડ્યો અને ફરીથી રૂમાલ વિના હોઠ પરનું રહી ગયેલ લોહી હટાવ્યું.મારી આંખના આંસુ તેના હોઠના લોહીમાં ભળી ગયા.
ખંભાત નડિયાદ માર્ગ ઉપર એક વર્ષમાં 7 જેટલા રાત્રીના સમયે લાકડાના વહન કરતા વાહનો દ્વારા અકસ્માત સર્જવામાં આવ્યા છે જેમાં 6 મોત ,13 ઈજાગ્રસ્ત તેમજ 2 ઊંટ પશુઓના મોત થયેલ છે.ખુલ્લેઆમ લીલા વૃક્ષોનું નિકંદન અને વૃક્ષોનું લાકડું રોકટોક વગર જોખમી રીતે વહન કરવામાં આવે છે.જેથી અંધારામાં અકસ્માતની ઘટનાઓ બની રહી છે.લાકડાઓ ટ્રક, ઊંડગાડી અને ટ્રેક્ટર જેવા વાહનોમાં હેરાફેરી થઇ રહી છે.આ બાબત વન વિભાગ જાણતું હોવા છતાં કોઇ અસરકારક પગલાં નહીં ભરતાં અને પોલીસ તંત્ર દ્વારા તગડી કમાણી કરવામાં આવતી હોવાની ફરિયાદો ઉઠવા પામી છે.આ સમગ્ર વહનમાં પહેલેથી જ પોલીસ અને વેન વિભાગની પાસ સેટિંગ કરી સામેલગીરી હોવાનું પણ પ્રકાશમાં આવ્યું છે.
ખંભાતના સામાજિક કાર્યકર મુકેશ રાઠોડે જણાવ્યું હતું કે,રાત્રે અંધારામા લાકડાની ચોરી થાય છે.ઊંટગાડી કે ટ્રકટરોમાં બેક લાઈટ હોતી નથી.સામેથી ફૂલ લાઈટ આવે એટલે વાહન ચાલાક અંજાઈ જાય છે અને અકસ્માત સર્જાય છે.જેમાં બે દિવસ પૂર્વે જ ખંભાતમાં લાયન્સ ક્લબની મીટિંગમાં હાજરી આપી પરત ફરતા વડોદરા લાયન્સ ક્લબના પૂર્વ ડિસ્ટ્રિક્ટ ગવર્નરનું ગઇ મધરાતે પેટલાદ નજીક કાર અકસ્માતમાં મોત નીપજ્યું હતું.જ્યારે,અન્ય બે જણાને ઇજાઓ પહોંચી હતી.જેમાં વડોદરામાં કારેલીબાગ વિસ્તારમાં ગાંધીપાર્કમાં રહેતા રાજેન્દ્ર અમૃતલાલ પટેલ(રાજુભાઇ) ગઇકાલે સાંજે લાયન્સ ક્લબના અન્ય મેમ્બરો કિશોર ભીખાભાઇ પટેલ (રહે.શિવ ટેનામેન્ટ,સુભાનપુરા) અને પરિમલ હરમાનભાઇ પટેલ સાથે ખંભાત ખાતે મીટિંગમાં ગયા હતા.મધરાતે તેઓ પરત ફરતા હતા ત્યારે કિશોરભાઇ કાર ચલાવતા હતા અને જોગણ ગામ પાસે નિલગિરીના લાકડા ભરી જતા ઊંટગાડાની પાછળ કાર ધડાકાભેર ભટકાઇ હતી.અકસ્માતમાં રાજેન્દ્રભાઇનું મોત નીપજ્યું હતું.જ્યારે,કિશોરભાઇ અને પરિમલભાઇને ઇજાઓ પહોંચી હતી.આજે બપોરે બહુચરાજીના ખાસવાડી સ્મશાનગૃહ ખાતે તેઓની અંતિમવિધી કરાઇ હતી.પેટલાદ પોલીસે બનાવ અંગે ગુનો નોંધી તપાસ હાથ ધરી છે.
આ અગાઉં ગત મહિને નડિયાદ-ખંભાત રોડ પર એક ગમખ્વાર અકસ્માત સર્જાયો હતો.નડિયાદ-પેટલાદ રોડ પર પીપળાતા ગામ પાસે કન્ટેનર અને ટ્રેક્ટર વચ્ચેના આ અકસ્માતમાં 2 લોકોનાં મોત થયાં હતાં અને 3 લોકો ગંભીર રીતે ઘવાયા હતાં.
આ અંગે ગલ્ફ ઓફ કેમ્બે લાયન્સ પ્રમુખ દેવેન વ્યાસે જણાવ્યું હતું કે,તંત્રની બેદરકારી નો ભોગ જાણતા બની રહી છે.ગેરકાયદે લાકડાનું વાહન મોતનું કારણ બને છે પરંતુ આ વેન વિભાગ કે પોલીસ તંત્ર કોઈ જ પગલાં ભરતી નથી તે દુઃખનું કારણ છે.
ખંભાત તાલુકા વિસ્તારમાં સુકી ધરતીને લીલુડી બનાવવા માટે રાજ્ય સરકાર વૃક્ષારોપણ પાછળ કરોડો રૂપિયા ખર્ચ કરે છે.પરંતુ આ સરકારી તંત્રની જાણમાં જ કટિંગ કરી રાત્રીના સમયે પોલીસની રહેમનજર હેઠળ નડિયાદ,પેટલાદ,મહેમદાવાદ,આણંદ જેવા માર્કેટમાં વેચાણ થાય છે.
ઓવરલોડિંગ સામે ટ્રાફિક પોલીસનું સેટિંગ
લાકડાનું ગેરકાયદે કટિંગ અને વાહન વેન વિભાગની તે તંત્રનિષ્ક્રિય છે પરંતુ વાહનની ક્ષમતા કરતા પણ વધુ ભાર લઇ જતા વાહનો સામે ટ્રાફિક પોલીસ કે પેટ્રોલિંગ કરતી પોલીસ નિષ્કીય પુરવાર થાય છે.આવા વાહનો ઉભા રખાઈ છે પરંતુ તેની સામે કાર્યવાહી કરવાની જગ્યાએ સેટિંગ થાય છે જે મોતનું કારણ બને છે.
-મુકેશ રાઠોડ,સામાજિક કાર્યકર
વનવિભાગના આંખ આડા કાન
વન વિભંગ દિવસ દરમ્યાન આવા ગેરકાયદેસર કપાતા વૃક્ષો સામે સખ્ત બનતું નથી.મંજૂરી વગર આ વાહનોમાં વૃક્ષોનું વહન થાય છે.ખંભાત નડિયાદ રોડ ઉપર ક્યાંય વેન વિભાગ સક્રિય જોવા મળતું નથી એટલે વાહન કરનાર ને લીલા લહેર।જેમાં મોટા પ્રમાણમાં અકસ્માત થાય છે.
-દેવેન વ્યાસ ગલ્ફ ઓફ કેમ્બે,લાયન્સ પ્રમુખ
પાસનું સેટિંગ
ગેરકાયદે લાકડાનું વાહન કરતા વાહનોને અગાઉનથી જ પાસ મળી જાય છે જેમાં પોલીસની સામેલગીરી હોઈ છે.આ કારનામા રાત્રીના 12 થી સવારના 5 સુધીમાં થાય છે.પાસ મેળવનારનું સ્ટિંગ પોલીસના વચેટિયા કરે છે.જે તમામ હદ માં ઉપયોગી બને છે.
-એમ.એમ મકવાણા,સામાજિક કાર્યકર
“કોઈ એક કર્મ દ્વારા ફક્ત એક જરૂરિયાતમંદ હ્રદયની સેવા હજારો માથાઓના પ્રાર્થનામાં ઝૂકવા કરતા વધારે સારી છે.”
“મિત્રો સાથે મિત્રાચારી નિભાવવી એ તો સહેલું છે પણ શત્રુઓ સાથે પણ મિત્રો જેવો વ્યવહાર કરવો એ સાચા ધર્મનો સાર છે.બીજું બધું તો માત્ર ધંધો કરવા સમાન છે.’
“જો આપણે જગતને સાચી શાંતિના પાઠ ભણાવવા હોય અને આપણે યુદ્ધો સામે ખરેખરનો જંગ છેડવો હોય તો આપણે બાળકોથી શરૂઆત કરવી જોઇએ.’
“તમારે માણસાઈમાંથી વિશ્વાસ ગુમાવી દેવો જોઇએ નહિં કારણ માણસાઈતો મહાસાગર જેવી છે.મહાસાગરમાં થોડાંઘણાં ટીપાં ખરાબ હોય તો આખો મહાસાગર કંઈ ખરાબ બની જતો નથી.
મહાત્મા ગાંધીના આ વિચારો આજે પીએન ઉત્તમ ભારત નહીં પીએન ઉત્તમ વિશ્વ બનાવવા માટે સમર્થ છે.
ગાંધીજીના સ્વપ્નનું ભારત પ્રેમ,શાંતિ,કોમી એખલાસ અને સમાનતાનું હતું.દેશ પ્રગતિના પંથે આગળ વધે અને કાયમી એકરૂપતા-ભાઈચારો જળવાઈ રહે.સત્ય દરેક ભારતીયનું ઘરેણું હોય અને અહિંસા દેશમાથી કાયમી ધોરણે દૂર થઈ જાય.ગાંધીજીનું સ્વપ્ન આઝાદી મળ્યા પછી સુરાજ્ય બનાવવાનું હતું. જ્યાં સુધી સુધી દરેક વ્યક્તિ પોતાનો નિષ્ઠાપુર્વક નાગરીક ધર્મ નહીં નિભાવે ત્યાં સુધી આપણને સુરાજ્ય મળવાનું નથી.તેઓ કહેતા કે, સ્વછતા જીવનનો ભાગ-માણસનો સ્વભાવ બનવો જોઇએ’’ સ્વચ્છતા ત્યાં પ્રભુતા અને ગંદકી ત્યાં માંદગી થાય છે.
“મેં ઘણીવાર જાહેર કર્યું છે કે હું ઘણા લોકોના જીવનમાંથી ઘણું શીખ્યો છું પણ કવિશ્રી (શ્રીમદ્જી)ના જીવનમાંથી મને સૌથી વધારે શીખવા મળ્યું છે. તેમના જીવનમાંથી હું કરુણાનો પાઠ ભણ્યો છે.”આ શબ્દો 1921માં મહાત્મા ગાંધીએ અમદાવાદમાં ઉચ્ચાર્યા હતા.ગાંધીજી જે વ્યક્તિ વિશે આ શબ્દો ઉચ્ચાર્યા છે એ છે શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી. ભારતના રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીને પોતાના આધ્યાત્મિક ગુરુ ગણાવે છે. ગાંધીજીનું સ્વપ્ન હતું કે,ભારતમાં લોકોમાં દયા, ધર્મ, સત્ય, અહિંસા અને બ્રહ્મચર્ય જેવા પાયાના સિદ્ધાંતો કાયમી ટકી રહે.દરેક ભારતીય કરુણાને દિલમાં ટકાવી રાખી કાર્ય કરે તો કહી શકાઈ કે મેરા ભારત મહાન.
ગાંધીજી કહેતા કે,અસ્પૃશ્યતાએ હિંદુ ધર્મનું અંગ નથી, પણ એમાં પેસી ગયેલો સડો છે, વહેમ છે, પાપ છે, અને તેનું નિવારણ કરવુંએ પ્રત્યેક હિંદુનો ધર્મ છે.તેનું પરમ કર્તવ્ય છે. આ અસપૃશ્યતા વેળાસર નાબુદ ન કરવામાં આવે તો હિંદુ સમાજ અને ધર્મની હસ્તી જોખમમાં છે. જન્મના કારણથી મનાયેલી આ અસ્પૃશ્યતામાં અહિંસા ધર્મનો અને સર્વભૂતાત્મભાવનો નિષેધ થઈ જાય છે. અને મૂળમાં સંયમ નથી, પણ ઊંચપણાની ઉદ્ધત ભાવના જ રહેલી છે. આથી એ સ્પષ્ટ અધર્મ જ છે. એણે ધર્મને બહાને લાખો કે કરોડોની સ્થિતિ ગુલામ જેવી કરી મુકી છે.મારો ભારત દેશ સહુને સમાનતાથી જુએ,સ્વીકારે,પ્રેમ કરે.
સમાજની ગંદકીને દૂર કરી તેને રોજ રોજ સાફ રાખવાનું કાર્ય પવિત્ર છે એ કાર્ય નિયમીત રીતે ન થાય તો આખો સમાજ મરણતોલ દશામાં આવી પડે. સફાઈના કામનો દરજ્જો સમાજને આવશ્યક બીજા કામોના જેટલો જ ઊંચો સમજવો ઘટે છે. એ કામમાં અનેક સુધારાઓને અવકાશ છે. સંસ્કારી લોકોએ કામ કરતા થઈને ઘણા સુધારા કરી શકે.
મારા સ્વપ્નનું ભારત – ગાંધીજીના શબ્દોમાં
“માતૃભાષા અને વિશ્વભાષા.હું મારા ઘરની આસપાસ દીવાલ ચણી લેવા તથા મારી બારીઓ બંધ કરી દેવા નથી માગતો. મારા ઘરની આસપસ સઘળા દેશોની સંસ્કૃતિના પવનની લહેરીઓ છૂટથી વાતી રહે એમ હું ઈચ્છું છું. પણ પવનની એવી કોઈ લહેરી દ્વારા જમીનથી અધ્ધર થઈ જવાનો હું ઈનકાર કરું છું. સાહિત્યમાં રસ ધરાવતાં આપણા તરૂણ સ્ત્રી-પુરુષો અંગ્રેજી ભાષા તેમ જ બીજી વિશ્વભાષાઓ પેટ ભરીને શીખે એમ હું ઈચ્છું છું. અને પછી તેઓ જગદીશચંદ્ર બોઝ, પ્રફુલ્લચંદ્ર રોય અને કવિવર રવિન્દ્રનાથ ટાગોરની પેઠે પોતાના અભ્યાસનો લાભ હિંદને તથા દુનિયાને આપે એવી તેમની પાસેથી અપેક્ષા રાખું છું. પરંતુ એક પણ હિંદવાસી પોતાની માતૃભાષાને ભૂલે, તેની અવગણના કરે કે તેનાથી શરમાય અથવા પોતાની માતૃભાષામાં પોતે વિચાર કરી શકતો નથી કે પોતાના વિચારો સારામાં સારી રીતે દર્શાવી શકતો નથી એમ તેને લાગે, એમ હું ઈચ્છતો નથી.”
મારા સ્વપ્નના ભારતમાં પત્રકારત્વ કેવું હોવું જોઈએ?એ અંગે ગાંધીજી કહેતા,‘હું જરૂર માનું છું કે… અનીતિભરેલી જાહેરખબરથી વર્તમાનપત્રો ચલાવવાં એ ખોટું છે. હું એમ પણ માનું છું કે જાહેરખબર લેવી જ હોય તો તેની ઉપર વર્તમાનપત્રોના માલિકો અને અધિપતિઓએ નીમેલી કડક ચોકીદારી હોવી જોઈએ, અને માત્ર સ્વચ્છ જાહેરખબરો જ લેવાવી જોઈએ. આજે અતિશય પ્રતિષ્ઠિત કહેવાતાં વર્તમાનપત્રો અને માસિકોને આ દુષિત જાહેરખબરોનું અનિષ્ટ વળગવા લાગ્યું છે. એ અનિષ્ટ તો વર્તમાનપત્રોના માલિકોની વિવેકબુદ્ધિ શુદ્ધ કરીને જ ટાળી શકાય. આ શુદ્ધિ મારા જેવા શિખાઉ વર્તમાનપત્રકારના પ્રભાવથી ન આવી શકે, પણ તે તો જ્યારે તેમની વિવેકબુદ્ધિ આ વધતા જતા અનિષ્ટને વિષે પોતાની મેળે જાગ્રત થાય, અથવા તો પ્રજાના શુદ્ધ પ્રતિનિધિત્વવાળું અને પ્રજાની નીતિ વિષે ખબરદારી રાખનારું રાજ્યતંત્ર તે વિવેકબુદ્ધિ જાગ્રત કરે તો થઈ શકે.
ભારતની દરેક વસ્તુ મને આકર્ષે છે. ઊંચામાં ઊંચી મહત્ત્વાકાંક્ષા રાખનાર માણસને જોઈએ તે બધું ભારત પાસે છે.
ભારત સ્વભાવે કર્મભૂમિ છે, ભોગભૂમિ નથી.
હિંદુસ્તાન પૃથ્વીના એવા થોડાક દેશ માંહેનો એક છે જેમણે વહેમ અને ભ્રમથી મલિન થઈ ગયેલી પણ પોતાની કેટલીક પ્રાચીન સંસ્થાઓ સાચવી રાખી છે, પણ આજ સુધી વહેમ અને ભમ્ર દૂર કરવાની સહજ શક્તિ હંદુસ્તાને બતાવી છે. હિંદુસ્તાન તેની કોટિ કોટિ પ્રજાની આર્થિક સ્થિતિ સુધારી શકશે એવી મારી શ્રદ્ધા, કદાપિ નહોતી એટલી આજ ઉજ્જવળ છે.
મને લાગે છે કે હિંદનું મિશન બીજા દેશો કરતાં જુદું છે. હિંદુ ધર્મની બાબતમાં જગતમાં સર્વોત્તમ થવા લાયક છે. આ દેશ સ્વેચ્છાએ શુદ્ધીકરણની જે પ્રક્રિયાઓમાંથી પસાર થયો છે તેનો જોટો જગતમાં જડતો નથી. હિંદને પોલાદનાં શસ્ત્રોની ઓછી જરૂર છે; તે દૈવી શસ્ત્રોથી લડતું આવ્યું છે અને હજી લડી શકે છે. બીજાં રાષ્ટ્રો પશુબળનાં પૂજારી છે. યુરોપમાં ચાલી રહેલું ભયંકર યુદ્ધ આ સત્યનું ઉદાહરણ પૂરું પાડે છે. હિંદ આત્મબળથી સૌને જીતી શકે છે. આત્મબળ આગળ પશુબળ કશી વિસાતમાં નથી એવું પુરવાર કરતા અનેક દાખલા ઇતિહાસમાં મળી આવે છે. કવિઓએ તેને વિષે કવિતાઓ ગાઈ છે અને સંતોએ પોતાના અનુભવો વર્ણવ્યા છે.
હિંદુસ્તાન તલવારની નીતિ સ્વીકારે તો તે કદાચ ક્ષણિક વિજય મેળવે, પણ ત્યારે તેનું મારા હૃદયમાં જે ગૌરવભર્યું સ્થાન છે તે નહીં રહે. હું હિંદુસ્તાનનો ભક્ત છું કારણ કે મારું જે કંઈ છે તે તેને આભારી છે. હું ચોક્કસ માનું છું કે હિંદ પાસે દુનિયાને આપવા માટે એક મિશન છે–સંદેશો છે. તેણે યુરોપની આંધળી નકલ કરવાની ન હોય. હિંદુસ્તાન તલવારની નીતિ સ્વીકારશે તે વેળા મારી કસોટીની હશે. મને આશા છે કે હું એ કસોટીમાં ઓછો નહીં ઊતરું. મારા ધર્મને ભૌગોલિક મર્યાદા નથી. મારી મારા ધર્મમાં જીવંત શ્રદ્ધા હશે તો તે ખુદ હિંદુસ્તાન માટેના મારા પ્રેમને વટાવી જશે. મારું જીવન અહિંસા મારફત હિંદુસ્તાનની સેવા માટે અર્પણ થયેલું છે. ૫
જો ભારત હિંસાને પોતાનો ધર્મ બનાવી દે, અને હું જીવતો હોઉં તો હું ભારતમાં રહેવાની પરવા ન કરું. પછી તે મારામાં કોઈ પણ જાતની અભિમાનની ભાવના પ્રગટાવી નહીં શકે. મારું સ્વદેશાભિમાન મારા ધર્મને આધીન છે. જેમ બાળક માતાની છાતીએ વળગે તેમ હું ભારતને વળગી રહ્યો છું કારણ કે મને લાગે છે કે મારે જોઈતું આધ્યાત્મિક પોષણ ભારત મને આપે છે. તેનું વાતાવરણ મારી ઊંચામાં ઊંચી આકાંક્ષાઓને અનુકૂળ છે. એ શ્રદ્ધા જશે ત્યારે મારી દશા, જેણે પોતાનો વાલી મેળવવાની આશા સદાને માટે ગુમાવી દીધી છે એવા અનાથ બાળક જેવી થશે.
હું હિંદુસ્તાનને સ્વતંત્ર અને સુદૃઢ જોવા ઇચ્છું છું કે તે જગતના હિતને ખાતર પોતાનું સ્વેચ્છાપૂર્વક અને શુદ્ધ બલિદાન આપે. હિંદુસ્તાનની સ્વતંત્રતાને પરિણામે આખી દુનિયાની સુલેહ અને લડાઈને લગતું દૃષ્ટિબિંદુ પલટાઈ જવાનું જ. અત્યારની તેની પામરતા આખી માનવજાતિને નડી રહેલ છે. ૭
પશ્ચિમમાં એવું ઘણું છે જે લેવાથી આપણને લાભ થાય, એટલું કબૂલ કરવા જેટલી નમ્રતા મારામાં છે. બુદ્ધિમત્તા એ કોઈ ખંડનો કે પ્રજાનો ઇજારો નથી. પશ્ચિમની સંસ્કૃતિ સામેનો મારો વિરોધ ખરેખર તો તેના આંધળા અનુકરણ સામે છે; જે અનુકરણ એશિયાના લોકો પશ્ચિમમાંથી આવતી દરેક વસ્તુની માત્ર નકલ કરવા જેટલી લાયકાત ધરાવે છે એવી માન્યતાને આધારે કરવામાં આવે છે. હું ચોક્કસ માનું છું કે હિંદુસ્તાન પાસે કષ્ટસહનની અગ્નિપરીક્ષામાંથી પસાર થવા જેટલી અને પોતાની સંસ્કૃતિ જે બેશક અપૂર્ણ છે, છતાં આજ સુધી થતા આવેલા કાળના હુમલા સામે ટકી રહી છે તેના પર થતા હુમલા સામે થવા જેટલી ધીરજ હોય તો તે જગતને શાંતિ મેળવવામાં ને સંગીત પ્રગતિ કરવામાં કાયમી ફાળો આપી શકે. ૮
હિંદુસ્તાનનું ભાવિ પશ્ચિમના રક્તમલિન પંથે નથી–પશ્ચિમ જ એથી કંટાળ્યું છે — પણ સાદા અને પવિત્ર જીવનથી જે શાંતિ મળે છે તે શાંતિવાળા રક્તહિત પંથે છે. હિંદુસ્તાન આજે પોતાનો આત્મા ખોવાના જોખમમાં છે. એ આત્મા ખોઈને એ જીવી ન શકે. એટલે ‘પશ્ચિમના હુમલાની સામે અમારાથી ન ટકી શકાય’ એમ પ્રમાદથી અને લાચારીથી કહેવાને બદલે આપણે પોતાની અને જગતની ખાતર તેની સામે અટકાવ કરવાને કરમ કસવી જોઈએ. ૯
યુરોપનો સુધારો યુરોપિયનનો માટે જરૂર અનુકૂળ છે, પણ જો આપણે એની નકલ કરવા જઈશું તો તેમાં હિંદુસ્તાનની પાયમાલી થશે. આમ કહેવાનો અર્થ એ નથી કે આપણે એમાં જે સારું અને ગ્રાહ્ય હોય તેનું ગ્રહણ ન કરવું, તેમ એનો અર્થ એ પણ નથી કે એમાં જે ખરાબ વસ્તુ ઘૂસી ગઈ હશે તે યુરોપિયનોને પણ નહીં છોડવી પડે. શારીરિક ભોગોની અનિરત શોધ અને તેનો વધારો એ એવી એક ખરાબ વસ્તુ છે; અને હું હિંમતભેર કહું છું કે જે ભોગોના તેઓ ગુલામ બની રહ્યા છે તેના વજન તળે દબાઈને તેમને પાયમાલ થવું ન હોય તો તેમને પોતાને પણ તેમની જીવનદૃષ્ટિને નવું રૂપ આપવું પડશે. મારો અભિપ્રાય ખોટો હોય એમ બને, પણ એટલું તો હું જાણું છું કે હિંદને માટે સુવર્ણમૃગ પાછળ દોડવું એ અચૂક મોત વહોરવા બરોબર છે. ‘સાદી રહેણી અને ઊંચા વિચાર’ એ એક પશ્ચિમના ફિલસૂફનું સૂત્ર આપણે આણા હૃદય પર કોતરી રાખીએ. આજે એટલું તો ચોક્સ છે કે કરોડોને ઊંચી રહેણી મળવી અસંભવિત છે, અને આપણે મૂઠીભર માણસો-જેઓ આમવર્ગને માટે વિચાર કરવાનો દાવો કરીએ છીએ તેઓ– ઊંચી રહેણીની મિથ્યા શોધમાં ઊંચા વિચારને ખોઈ બેસવાનું જોખમ ખેડી રહ્યા છીએ.
હું જે બંધારણને માટે પ્રયત્ન કરીશ તે હિંદુસ્તાનને ગુલામી અને આશ્રિત દશામાત્રમાં છોડવાનારું, અને તેને જરૂર પડ્યે પાપ કરવાનો હક આપનારું હશે. મારો પ્રયત્ન એવા ભારતવર્ષને માટે હશે જે ભારતવર્ષમાં પ્રજાના વર્ગોમાં ઊંચાનીચાનો ભેદ નહીં હોય; જે ભારવર્ષમાં તમામ કોમો પૂરેપૂરી હળીમળીને રહેતી હશે. એવા ભારતવર્ષમાં અસ્પૃશ્યતાના પાપને અથવા કેંફી પીણાં અને પદાર્થોને સ્થાન હોઈ જ નહીં શકે. સ્ત્રીઓ પુરુષોના જેટલા જ હક ભોગવશે. આપણે બાકીની આખી દુનિયા સાથે શાંતિથી રહેતા હઈશું અને કોઈને લૂંટતા કે કોઈથી લૂંટાતા નહીં હોઈએ એટલે આપણે નાનામાં નાનું લશ્કર રાખવું પડશે. મૂગાં કરોડોના હિતના વિરોધી નહીં હોય એવા તમામ દેશી અને વિદેશી વચ્ચેનો ભેદ અકારો છે. આ મારા સ્વપ્નનું ભારતવર્ષ છે… હું આથી જરાયે ઓછાથી સંતોષ નહીં પામું.
એક નાનકડું બાળક તેના બંને હાથોમાં એક-એક સફરજન લઈને ઊભું હતું…… તેના પિતાએ તેને હસતા-હસતા કહ્યું:- “બેટા, એક સફરજન મને આપ તો…!” બસ … સાંભળતા જ એ બાળકે એક સફરજનમાં બચકું ભરી લીધું….!!!!!! થોડુંક મમળાવ્યું…!!! તેના પિતા કંઇ બોલી શકે તે પહેલા જ એણે તેના બીજા સફરજનમાં પણ બચકું લઈ લીધું…!!!!
તેના નાનકડા બાળકની આ હરકતને જોઈ પિતા તો દંગ જ થઈ ગ્યા, જાણે આઘાત ન લાગ્યો હોય… ચહેરા પરનું સ્મિત જાણે અદૃશ્ય જ થઈ ગયું હતું. …
બસ ત્યારે……..
તેના આ નાનકડા બાળકે
ગણતરીની સેકંડોમાં તેનો નાનકડો હાથ આગળ વધારતા
પિતાને કહ્યું…
“આ લો બાપુ… આવડું આ વધારે મીઠું છે…!” …
કદાચ આપણે ક્યારેક-ક્યારેક પૂરી વાત જાણ્યા વગર સમાપન સુધી પહોચી જઈએ છીએ. અને ખોટી ધારણાઓ બાંધી લઈએ છીએ… .. કોઈએ કેટલું સરસ કહ્યું છે. “નજરનું ઓપરેશન તો શક્ય છે પણ નજરિયાનું નહીં…!!!!” ફર્ક માત્ર વિચારસરણીનો હોય
આવો મોં-માથા વગરનો લાગતો સવાલ કૃષ્ણલાલ શ્રીધરાણીની કામગીરી-કારકિર્દી વિશે જાણ્યા પછી અર્થસભર લાગી શકે છે.
શ્રીધરાણીનું નામ ગુજરાતી ભણેલા વિદ્યાર્થીઓએ એકાદ વાર (કે એકમાત્ર વાર) ક્યાંક સાંભળેલું લાગવાની શક્યતા ખરી. યાદશક્તિ પર થોડું જોર કરતાં દાંડીકૂચ વિશેની તેમની કવિતા અને ગાંધીજી માટે તેમણે કરેલો શબ્દપ્રયોગ ‘જુવાન ડોસલો’ યાદ આવી શકે. બહુ જોર કરીએ તો કદાચ સાવ બાળપણમાં આવતી કવિતા ‘પીલુડી’ સાંભરી આવેઃ ભાઇ! પેલી પીલુડી/ ઘેરી ઘેરી લીલુડી/ આભલડામાં ચાંદરડાં/પીલુડીમાં પીલુડાં…
પણ શ્રીધરાણીને ફક્ત ગુજરાતી કવિ-નાટ્યકાર તરીકે ખપાવી દેવાનું કેટલું અઘૂરું-અન્યાયી છે, તેનો ખ્યાલ મેળવવા એમના બહુઆયામી જીવનની ઉપરછલ્લી વિગતો પણ પૂરતી થઇ પડે. જેમ કે, મોસાળ ઉમરાળા (ભાવનગર સ્ટેટ)માં સપ્ટેમ્બર ૧૬, ૧૯૧૧ના રોજ જન્મેલા કૃષ્ણલાલની પહેલી કવિતા પ્રતિષ્ઠિત માસિક ‘કુમાર’ના જૂન, ૧૯૨૭ના અંકમાં – અલબત્ત, બાળવિભાગમાં અને નામ વગર- છપાઇ હતી. ‘દક્ષિણામૂર્તિ’માં અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછી ૧૯૨૯માં તે ‘ગુજરાત વિદ્યાપીઠ’માં જોડાયા. કાકા કાલેલકરના કૃપાપાત્ર શિષ્ય બન્યા. ત્યાં સુધીમાં પોતાની ઉંમર કરતાં ઘણી વધારે પાકટ સમજણ-અભિવ્યક્તિ માટે શ્રીધરાણી અને તેમની કવિતા વખણાવા લાગ્યાં હતાં. દાંડીકૂચની સફળતા પછી મધરાતે ગાંધીજીની ધરપકડ થઇ, એ પ્રસંગના શ્રીધરાણી સાક્ષી હતા. તેમણે કરેલું ગાંધીજીની ધરપકડનું આલેખન આગળ જતાં ‘દાંડીકૂચ’ વિશેના પુસ્તકમાં લેવાયું. શ્રીધરાણીએ અમેરિકાની કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં પોતાની પીએચ.ડી.ની થીસીસમાં પણ તેનો થોડો અંશ ઉપયોગમાં લીધો.
મીઠાના સત્યાગ્રહમાં ગાંધીજીની મુખ્ય ટુકડી પછીની બીજી ટુકડીના સત્યાગ્રહી તરીકે શ્રીધરાણીની ધરપકડ થઇ. જલાલપુરના મેજિસ્ટ્રેટ સમક્ષ તેમને હાજર કરાયા, ત્યારે મીઠાનો કાયદો તોડવાનો ‘ગુનો’ કબૂલ કરીને મહત્તમ સજાની વિનંતી સાથે શ્રીધરાણીએ કહ્યું હતું, ‘તમે સજા નહીં કરો તો અમે ફરી આ જ ગુનો કરીને પકડાઇને પાછા આવીશું.’ પરિણામ? ત્રણ માસની જેલની સજા. પહેલાં અમદાવાદની સાબરમતી જેલમાં અને પછી નાશિકની જેલમાં. ત્યાં સર્જક સળવળી ઉઠ્યો. જેલજીવનની અનુભૂતિ અને બીજા કેદીઓની જાણવા મળી એટલી કથાઓનો આધાર લઇને તેમણે એક નાટક ‘વડલો’ અને એક લાંબી વાર્તા ‘ઇન્સાન મીટા દૂંગા’ લખ્યાં. ‘ઇન્સાન મીટા દૂંગા’ના પ્રવેશકમાં દક્ષિણામૂર્તિના નિયામક નાનાભાઇ (નૃસિંહપ્રસાદ) ભટ્ટે લખ્યું હતું,‘(આ કથા) આપણા સમાજતંત્રના હાડમાં પેસી ગયેલાં ડર અને સજાની સામે મૂંગી પણ સજ્જડ જેહાદ છે.’
સ્વદેશપ્રેમ અને સ્વાધીનતાની ઝંખનાનો રંગ શ્રીધરાણીની કૃતિઓમાં નવો ન હતો. અમેરિકા જઇને લખેલા પુસ્તક ‘માય ઇન્ડિયા, માય અમેરિકા’ (૧૯૪૧)માં તેમણે નોંઘ્યું છે કે ‘કુમાર’ના ૧૦૦મા અંક માટે મેં ‘ઝબકજ્યોત’ નામનું એકાંકી નાટક મોકલ્યું હતું. એ નિતાંત સાહિત્યિક કૃતિ હતી, પણ સરકારે મારા નાટકને કારણે આખા અંત પર પ્રતિબંધ મૂકી દીધો, તેની તમામ નકલો જપ્ત કરી લીધી અને પ્રકાશકો પાસેથી ભવિષ્યમાં આવું રાજકીય લખાણ નહીં છપાય એવી બાહેંધરી સાથે જામીનગીરી પેટે રૂ.બે હજારની રકમ લીધી.’
હમણાં જ જેનો એક હજારમો અંક પ્રકાશિત થયો એ ‘કુમાર’ના તત્કાલીન તંત્રી રવિશંકર રાવળે શું કર્યું? લેખકને ઠપકો આપ્યો? તેમની કૃતિઓ છાપવાનું બંધ કર્યું? શ્રીધરાણીએ લખ્યું છે, ‘એમણે મને જાણ સુદ્ધાં ન કરી અને મારી કવિતાઓ રાબેતા મુજબ ‘કુમાર’માં પ્રકાશિત થતી રહી. મને તો બહુ પાછળથી આ વાતની ખબર પડી.’
વિદ્યાપીઠ પછી રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના શાંતિનિકેતનમાં પ્રવેશ મેળવીને શ્રીધરાણીએ જાણે રાષ્ટ્રિય શાળાઓનું આખું વર્તુળ પૂરું કર્યું : વકીલ પિતાના પુત્ર તરીકે કૃષ્ણલાલને ‘બેરિસ્ટર’ બનાવવાનો અને એ માટે બ્રિટિશ કેળવણીની સ્કૂલમાં મૂકવાનો નિર્ણય સ્વાભાવિક હોત. પણ રાષ્ટ્રિય ભાવનાથી પ્રેરાયેલાં કૃષ્ણલાલનાં માતાએ તેમને દક્ષિણામૂર્તિ મોકલ્યા હતા. સાવ નાની વયે જૂનાગઢ મામાને ત્યાં રહેતા કૃષ્ણલાલ પ્રાકૃતિક વાતાવરણનો બાળસહજ આનંદ માણવામાં એવા મસ્ત રહેતા કે નિશાળમાં ચિત્ત ચોંટતું ન હતું. પરીક્ષા વખતે ગણિતનું પેપર તેમણે સાવ કોરું મૂકી દીઘું હતું- સ્વચ્છતાના ૧૦ માર્ક આપવાની વિનંતી સાથે! કંઇક આ જ પ્રકારની હળવાશથી તેમણે ‘માય ઇન્ડિયા, માય અમેરિકા’ પુસ્તકમાં અંગ્રેજી કેળવણી અંગે ભારતીયોના મોહ વિશે લખ્યું હતું. લંડન ગયા પછી આઇ.સી.એસ.માં નાપાસ થતા ભારતીયો મજબૂરીથી બેરિસ્ટર બને છે એમ જણાવીને તેમણે ટીપ્પણી કરી હતીઃ ‘ભારતમાં એમ્બ્યુલન્સ કરતાં બેરિસ્ટરોની સંખ્યા વધારે છે.’
શાંતિનિકેતનમાં દેશવિદેશના વિદ્વાનો અને ખાસ કરીને બે અમેરિકન અઘ્યાપકોના સંપર્કથી તેમના મનમાં અમેરિકા ભણવા જવાનો વિચાર દૃઢ થયો. અંગ્રેજોના દેશમાં ભણવા ન જવાય એવો ખ્યાલ અને અંગ્રેજી શિક્ષણપદ્ધતિની મર્યાદા પણ આ નિર્ણય માટે જવાબદાર હતાં. રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે અંગ્રેજીમાં ડિસ્ટિંક્ડિશન સાથે પાસ થયેલા આ વિદ્યાર્થીને ફક્ત પ્રોત્સાહન જ નહીં, ભલામણ ચિઠ્ઠી પણ આપી, જે તેમણે ભાવનગરના દીવાન પ્રભાશંકર પટ્ટણી પર લખી હતી.
Krishnlal Shridharani (right) with Tagore (courtesy: Shraddha Shridharani)
પોતાની આવડત અને ટાગોર જેવાની ભલામણને લીધે ભાવનગર રાજ્ય તરફથી તેમને સ્કોરલશિપ મળતાં ૧૯૩૪માં તે અમેરિકા ઉપડ્યા. ગુજરાતમાં તેમને કવિ તરીકે વ્યાપક પ્રતિષ્ઠા અપાવનાર સંગ્રહ ‘કોડિયાં’ તેમના જતાં પહેલાં પ્રકાશિત થઇ ચૂક્યો હતો. પરંતુ અમેરિકામાં સાવ જુદી જ દુનિયા શ્રીધરાણી રાહ જોતી હતી. હા, રાહ જોતી હતી. કારણ કે એ વખતે અમેરિકામાં માંડ ત્રીસેક ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ જુદી જુદી યુનિવર્સિટીમાં ભણતા હતા. તેમાં શ્રીધરાણી જેવી સાહિત્યિક સંવેદનશીલતા અને અભિવ્યક્તિ, બન્ને સંસ્કૃતિઓનાં સારાં પાસાં જોઇ શકવાની ખુલ્લાશ તથા ભારત વિશે અંગ્રેજોએ ફેલાવેલી ગેરમાન્યતાઓ દૂર કરી શકવા જેટલી બૌદ્ધિક સજ્જતા શ્રીધરાણી જેવા કોઇકમાં જ હોય.
અમેરિકામાં શ્રીધરાણી ન્યૂયોર્ક યુનિવર્સિટીમાંથી સમાજશાસ્ત્રના મુખ્ય વિષય સાથે એમ.એ. અને કોલંિબિયા યુનિવર્સિટીની ગ્રેજ્યુએટ સ્કૂલ ઓફ જર્નાલિઝમમાંથી એમ.એસ. થયા. ત્યાર પછી કોલંબિયા યુનિવર્સિટીના પોલિટિકલ સાયન્સ વિભાગમાં પીએચ.ડી.ની શરૂઆત કરી. અમેરિકામાં ત્યારે રંગભેદવિરોધી ચળવળનો બાંધો ઘડાઇ રહ્યો હતો. એક તરફ પેસિફિસ્ટ તરીકે ઓળખાતા શાંતિપ્રેમીઓ અને બીજી તરફ ડબલ્યુ.ઇ.બી.દુબોઇસ જેવા વિદ્વાનો પોતપોતાની રીતે ગાંધીજીની અહંિસક ચળવળને સમજવાનો અને રંગભેદવિરોધી લડત માટે અપનાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા. શાંતિને જ સાઘ્ય ગણતા પેસિફિસ્ટ વિચારધારાના લોકોને ગાંધીજીમાં આઘ્યાત્મિક રીતે અને દુબોઇસ જેવાને સત્યાગ્રહની રાજકીય વ્યૂહરચનામાં રસ પડતો હતો. એ સમયગાળામાં કૃષ્ણલાલ શ્રીધરાણીનું પુસ્તક ‘વોર વિધાઉટ વાયોલન્સ’ (૧૯૩૯) ખરા અર્થમાં પ્રકાશિત થયું.
અસલમાં શ્રીધરાણીએ પીએચ.ડી.ના મહાનિબંધના એક હિસ્સા તરીકે એ લખાણ તૈયાર કર્યું હતું. પણ અમેેરિકા અને બ્રિટન એમ બે દેશોના વ્યાવસાયિક પ્રકાશકોએ તેને ઉલટભેર પ્રકાશિત કર્યું. તેમાં ગાંધીજીના સત્યાગ્રહનાં અનેક પાસાંની ભારતીય સંસ્કૃતિના સંદર્ભમાં તેમ જ રાજકીય શસ્ત્ર તરીકે છણાવટ કરવામાં આવી હતી. સત્યાગ્રહ માટે શ્રીધરાણીએ વાપરેલો અંગ્રેજી શબ્દ હતોઃ નોન-વાયોલન્ટ ડાયરેક્ટ એક્શન. તેમાં આવતો ‘ડાયરેક્ટ એક્શન’નો ભાવ શાંતિને સર્વસ્વ માનતા શાંતિવાદીઓને સંઘર્ષનો અહિંસક ગાંધીમાર્ગ ચીંધતો હતો, જે રંગભેદવિરોધી લડતમાં પણ ઉપયોગી બને તેમ હતો. પરિણામે, શ્રીધરાણીનું આ પુસ્તક, એક અભ્યાસીના નોંઘ્યા પ્રમાણે, રંગભેદ સામે ચળવળ ચલાવતી અને ટૂંકમાં ‘કોર’ તરીકે ઓળખાતી સંસ્થા ‘કોંગ્રેસ ફોર રેશિઅલ ઇક્વાલિટી’નું ‘સેમીઓફિશ્યલ બાઇબલ’/ બિનસત્તાવાર ધર્મપુસ્તક બની ગયું.
‘વોર વિધાઉટ વાયોલન્સ’નો સંદેશ પ્રસરે તે પહેલાં બીજું વિશ્વયુદ્ધ શરૂ થતાં, એ પુસ્તક ભૂલાવા લાગ્યું. બાર વર્ષ પછી ભારત પાછા આવેલા શ્રીધરાણીએ મૃત્યુ પહેલાં ‘વોર વિધાઉટ વાયોલન્સ’ની મૂળ આવૃત્તિમાં વઘુ સામગ્રી ઉમેરીને, તેની નવી આવૃત્તિ તૈયાર કરી. પરંતુ ડો.રાધાકૃષ્ણન્ના આવકાર સાથે તે ભારતીય વિદ્યાભવન દ્વારા ફરી (૧૯૬૨)માં પ્રકાશિત થાય, તે પહેલાં હૃદયરોગના હુમલાથી ૨૩ જુલાઇ, ૧૯૬૦ના રોજ દિલ્હીમાં ૪૯ વર્ષની વયે કૃષ્ણલાલ શ્રીધરાણીનું અવસાન થયું.
“ગમે ત્યારે,ગમે ત્યાં સલામત સવારી” ચરોતરના ધો.9માં અભ્યાસ કરતાંપ્રેમે કેન્યા અને ઓસ્ટ્રેલીયાની સવારી સંવારી
“ગમે ત્યારે,ગમે ત્યાં સલામત સવારી”
ચરોતરના ધો.9માં અભ્યાસ કરતાંપ્રેમે કેન્યા અને ઓસ્ટ્રેલીયાની સવારી સંવારી
શૈલેષ રાઠોડ/મિશન જ્યોત
ચરોતરના માત્ર 14 વર્ષીય બાળકે માતાપિતાના પરિશ્રમમાંથી બોધ લઇ ઓસ્ટ્રેલિયા અને કેન્યામાં લોકોને રોજીરોજી મળે તેવી ગુગલ એપ બનાવી છે.પ્રથમ તબક્કામાં જ પ્રચલિત બનેલ સર્ફર એપ ઓસ્ટ્રેલિયા અને કેન્યાવાસીઓ માટે આવકનું માધ્ય્મ બનશે તેવો આશાવાદ સ્થાનિકો અને પરિવારજનો સેવી રહ્યા છે.
મૂળ પણસોરાના અને હાલ પર્થ ઓસ્ટ્રેલિયા ખાતે બિઝનેશ માટે ગયેલા ગુજરાતી ચરોતર પરિવારની ખુશીઓનો પાર નથી.ભરત પટેલ કે જેઓએ જીવનના મહત્તમ વર્ષો કેન્યામાં ખર્ચ્યા અને પુત્ર પ્રેમને વધુ અભ્યાસ મળે તે માટે ઓસ્ટ્રેલિયામાં બિઝનેશ વિઝા મેળવ્યા।બાળપણથી જ ભણવામાં હોશિયાર એવા પ્રેમે ઓસ્ટ્રેલિયામાં શિક્ષણમાં સ્થાનિક યુનિવર્સીટીના અધ્યાપકોનો પ્રેમ સંપાદિત કરી દીધો।ભણવામાં અવ્વ્લ અને સંશોધનમાં પણ અવ્વ્લ પ્રેમે ઓસ્ટ્રેલિયનો અને કેન્યાવાસીઓ માટે નવી જ રોજગારીની તકો ઉભી કરતી ગુગલ એપ બનાવી છે.
પ્રેમના પિતા ભરતભાઈ પટેલ જણાવે છે કે,પ્રેમ બાળપણથી જ ટેલેન્ટેડ છે.કોમ્પ્યુટર તેનો રસનો અને સંશોધનનો વિષય છે.હાલમાં ઓસ્ટ્રેલિયામાં પર્થ ખાતે તે ભણે છે.માતાને રેસ્ટોરન્ટમાં કાર્યરત જોઈ તે દુઃખી હોઈ તેને ધો.9 માં જ તનતોડ મહેનત કરતા કેમેસ્ટ્રી,મેથ્સ અને બાયોલોજીમાં 100/99 પર્સન્ટેજ મેળવી પ્રથમ સ્થાન મેળવ્યું છે.કોમ્પ્યુટરમાં આઈસી ટી માં પણ 100/99 માર્ક મેળવેલ છે.તેને રાતદિવસ એક કરી સર્ફેર ગોગલ એપ બનાવી છે.આ એપનું સૂત્ર છે”ગમે ત્યારે,ગમે ત્યાં સલામત સવારી”.
સલામતી અને સમય બચત
આજના સંઘર્ષના યુગમાં સલામત રીતે અને ઝડપથી વિશ્વાસુ ડ્રાયવર દ્વારા વાહનવ્યવહાર થઇ શકે તે માટે સર્ફેર એપ બનાવી છે.આ એપના માધ્યમથી હું કેન્યા અને ઓસ્રેલિયાના અને વહનચાલકોનો રોજગારી આપવા માંગુ છું.આ એપનો ફેલાવો કરી વાહનવ્યવહાર સરળ,સલામત બનાવવા મંગુ છું.
-પ્રેમ પટેલ,ગુગલ એપ બનાવનાર ભારતીય બાળક
કહેવાય છે-“ધ વર્ડ ઓફ ટુડે ઈઝ ધ પ્રોડક્ટ ઓફ સાયન્સ’
સાચી વાત છે અને…આ વિકાસનું એન્જિન એટ્લે પાણી.
પાણી એ તમામ પ્રકારના જીવન અને સાતત્યપૂર્ણ વિકાસ માટે માટે ખૂબ જ અનિવાર્ય અને મૂલ્યવાન કુદરતી સ્ત્રોત છે.જળ સ્ત્રોતો મર્યાદિત છે. દેશ દુનિયાની સંગીન આર્થિક સ્થિતિ માટે પાણીનું મહત્વ નિર્વિવાદ છે. પર્યાવરણમાં થઈ રહેલા પ્રતિકૂળ ફેરફારો, અપૂરતો અને અનિયમિત વરસાદ, વધતું જતું ઔદ્યોગીકરણ, વસતિ વધારો, ભૂગભજળનો ઉપયોગ, ઘરવપરાશ માટે વધતી જતી પાણીની માંગ, વગેરેને કારણે જળ સ્ત્રોતો દિવસે દિવસે ઘટી રહ્યાં છે.
સાતત્યપૂર્ણ વિકાસમાં પાણીનું મહત્વ સમજવું ત્યારે ગુજરાતની સ્થિતિ જણાવું.
ગુજરાતમાં કુલ ઉપલબ્ધ જળ સ્ત્રોતોમાં (સપાટી ઉપરનાં અને ભૂગર્ભજળ) લગભગ 55,600 મીલીયન ઘનમીટર (38,100 મીલીયન ઘનમીટર સપાટી ઉપરનાં જળ અને 17,500 મીલીયન ઘનમીટર ભૂગર્ભજળ) પાણી હોવાનો અંદાજ છે. લગભગ 88% પાણી સિંચાઇ માટે, 10% પાણી ઘરવપરાશ અથવા ઘરેલુ ઉપયોગ માટે અને 2% પાણી ઉદ્યોગો માટે પૂરું પાડવામાં આવે છે.
વાસ્તવિકતા જોઈએ તો, ઉત્પન્ન થયેલ સિંચાઈ શક્તિ તેમજ વપરાયેલ સિંચાઈ શક્તિ વચ્ચે વિશાળ તફાવત છે. ઉદ્યોગોના ગંદા પાણીને કારણે જળસ્ત્રોત્રોના પ્રદૂષણમાં વધારો થાય છે જે પર્યાવરણીય અને તંદુરસ્તીમાં જોખમરૂપ થાય છે તેમજ શુધ્ધ પાણીની ઉપલબ્ધિને અસર કરે છે . રાજ્યમાં નદીઓના ઘણા ચોક્કસ ભાગોમાં ભારે માત્રામાં પ્રદૂષણ છે તેમજ જળસૃષ્ટિ ,સાંસ્કૃતિક જરૂરિયાત અને પર્યાવરણીય સુંદરતા માટે જરૂરી પ્રવાહથી વંચિત છે.
વાસ્તવિકતા જણાવું તો, ઉત્પન્ન થયેલ સિંચાઈ શક્તિ તેમજ વપરાયેલ સિંચાઈ શક્તિ વચ્ચે વિશાળ તફાવત છે. ઉદ્યોગોના ગંદા પાણીને કારણે જળસ્ત્રોત્રોના પ્રદૂષણમાં વધારો થાય છે જે પર્યાવરણીય અને તંદુરસ્તીમાં જોખમરૂપ થાય છે તેમજ શુધ્ધ પાણીની ઉપલબ્ધિને અસર કરે છે . રાજ્યમાં નદીઓના ઘણા ચોક્કસ ભાગોમાં ભારે માત્રામાં પ્રદૂષણ છે તેમજ જળસૃષ્ટિ ,સાંસ્કૃતિક જરૂરિયાત અને પર્યાવરણીય સુંદરતા માટે જરૂરી પ્રવાહથી વંચિત છે.પાણીનો સાતત્યપૂર્ણ ઉપયોગ નહીં કરીએ તો આવનાર દિવસોમાં સંકટના વાદળો છવાઈ જશે.
આપણે ગુજરાતની વાત કરીએ તો, રાજયના મોટા ભાગના ભૂગર્ભજળસોતો રાજ્યના 1/3 વિસ્તાર સુધી મર્યાદિત છે (સેન્ડસ્ટોન અને કાંપવાળા વિસ્તાર) જેવા કે મધ્ય ગુજરાત, ઉત્તર ગુજરાત, સુરેન્દ્રનગર જિલ્લો અને કચ્છ જિલ્લાના કેટલાક ભાગો. રાજ્યમાં ઓછા અને અનિયમિત વરસાદના કારણે વારંવાર દુષ્કાળની પરિસ્થિતિ ઉપસ્થિત થાય છે. ગઈ સદીમાં રાજ્ય દર ત્રીજા વર્ષે દુષ્કાળથી પીડાતું હતું. પરિણામે, ભૂગર્ભજળનો કૃષિ, ઉદ્યોગો અને સ્થાનિક હેતુઓ માટે મુખ્ય સ્ત્રોત તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તેથી, આ પ્રદેશોમાં ભૂગર્ભજળના ઉપયોગના કારણે પ્રતિવર્ષ 3 મીટર થી 5 મીટર ના દરે ભૂગર્ભજળસપાટી પુન:પ્રભરણ કરતાં વધુ ઊડી ઊતરી રહી છે. પરિણામે, ભૂગર્ભજળસ્ત્રોતોનો જથ્થો ઘટતો જાય છે અને પાણીની ગુણવત્તા કેટલાક વિસ્તારો તેમજ દરિયાઇ વિસ્તારોમાં કથળતી જાય છે.
પ્રજા પાણીનો સાતત્યપૂર્ણ રીતે પરજ ઉપયોગ નથી કરતી તેનું દુખ છે. ભૂગર્ભજળ તે જળચક્ર અને સમુદાય માટેનો સ્ત્રોત્રનો એક ભાગ હોવા છતાં તેને વ્યક્તિગત મિલકત ગણી તેના મર્યાદિત જથ્થાને ધ્યાનમાં લીધા વગર અસમાન ધોરણે (યંત્રો દ્વારા) ખેચવામાં આવે છે જે અમુક ચોક્કસ વિસ્તારોમાં ભૂગર્ભજળના શોષણમાં પરીણમે છે. કુદરતી જળાશયો તેમજ પાણીના નિકાલની નહેરો પર અતિક્રમણ થાય છે અથવા તેને અન્ય ઉપયોગા માટે બદલવામાં આવે છે. ભૂગર્ભજળ પ્રભરણ વિસ્તારો ઘણી વખત અવરોધાય છે. સ્વચ્છતા અને આરોગ્યલક્ષી પાણીની ઉપલબ્ધિ એ ઘણી મોટી સમસ્યા છે. અપૂરતી સ્વચ્છતા અને ગંદા પાણીની પ્રક્રિયાના અભાવના કારણે જળસ્ત્રોતો પ્રદૂષિત થાય છે.
ભારતની જળ કટોકટી જેમ-જેમ આપણે ૨૧મી સદીમાં આગળ વધતા જઇએ છીએ તેમ-તેમ ભારતને પાણીની મોટી કટોકટીનો સામનો કરવો પડે છે. આ કટોકટીને કારણે આપણા નાગરિકોનો પીવાના પાણીનો મૂળભૂત અધિકાર પણ ભયમાં મૂકાયો છે. ઝડપથી થઇ રહેલ અર્થતંત્રના ઔદ્યોગિકરણની માંગ અને સમાજનું થઇ રહેલ શહેરીકરણ એવા સમયે આવ્યું કે જ્યારે વધારાના પુરવઠાની શક્યતાઓ મર્યાદિત છે. પાણીની પ્રાપ્તિ ઘટતી જાય છે અને પાણીની ગુણવત્તાનો મુદ્દો વધુને વધુ મહત્વનો બનતો જાય છે. વિશાળ બંધોની મર્યાદાઓ હાલની જાણકારી મુજબ પાણીના વધારાના સંગ્રહ માટે આર્થિક રીતે સંભવ હોય તેવા નવા વિશાળ બંધોના પ્રોજેક્ટની ચોક્કસ મર્યાદાઓ પણ છે. નદીઓને એકબીજા સાથે જોડી દેવાની આશાસ્પદ યોજનાને કારણે પણ ઘણી સમસ્યાઓ સામે આવી. પાણીના આંતર-તટપ્રદેશ સ્થાનાંતરણ માટે દ્વીપકલ્પની નદીઓના હિમાલયની હારમાળાઓ સાથેના જોડાણની વ્યાપક દરખાસ્તો હતી, જેનો અંદાજીત ખર્ચ ૨૦૦૧માં લગભગ રુ.પાંચ લાખ સાઇઠ હજાર કરોડ જેટલો થતો હતો.
ભારતની ભૌગોલીક રચના મુજબ અને જોડાણને જે રીતે ધ્યાનમાં લીધેલ છે, તે મધ્ય અને પશ્ચિમ ભારતમાં મુખ્ય સૂકા વિસ્તારોને પૂરેપૂરા બાયપાસ કરી દેશે. આ વિસ્તારો સમુદ્ર સપાટીથી ૩૦૦ મી ટરથી પણ વધુ ઊંચાઇ એ આવેલા છે. એવો પણ ભય છે કે નદીઓના જોડાણથી નીચાણવાળા વિસ્તારોમાં પૂરને નાથીને આવતા પોષક તત્વોના કુદરતી પુરવઠાને પણ વિપરીત અસર પડશે. ભારતના પૂર્વી કિનારાને અડીને બધી જ મુખ્ય દ્વીપકલ્પીય નદીઓ પાસે વિશાળ મુખત્રિકોણ પ્રદેશ છે. જોડાણ માટે નદીઓ પર બંધ બાંધવાથી કાંપનો પુરવઠો ઘટી જશે અને તેથી કિનારાઓ અને મુખત્રિકોણ પ્રદેશનું ધોવ ણ થશે જે કિનારા પર રહેલી જીવસૃષ્ટિને ખતમ કરી નાંખશે. એવું પણ સૂચવવામાં આવેલું હતું કે, આ યોજના ચોમાસાંની સિઝનને પણ અસર કરી શકે છે. બંગાળની ખાડીમાં ઓછા ક્ષાર અને ઓછી ઘનતાવાળા પાણીનાં સ્તરને કારણે સમદ્રુ-સપાટી પર ઊંચુ તાપમાન રહે છે.(૨૮ ડિગ્રી સેલ્સીયસ), જે ઓછા દબાણવાળો વિસ્તાર રચે છે અને ચોમાસાંની ગતિવિધિને તેજ કરે છે. ઉપખંડમાં પડતા મોટાભાગના વરસાદનું નિયત્ર્ંણ આ ઓછા ક્ષારવાળા સ્તરથી થાય છે. આ સ્તરમા ભંગાણ થાય તો ઉપખડંમાં આબોહવા અને વરસાદ પડવાની પ્રક્રિયામાં લાંબે ગાળે ગંભીર પરિણામો આવવાની શક્યતા છે અને તે વિશાળ જનસમુદાયનું જીવન જાખેમમા મૂકી શકે છે.
પાણીના સાતત્યપૂર્ણ વિકાસ માટે
પાણીનો ઉપયોગ અને વહેંચણી સમાનતા અને સમાજીક ન્યાયના સિધ્ધાંતોના આધારે થવી જોઈએ.
ગુણવત્તાસભર અમલીકરણ માટે સમાનતા, સમાજીક ન્યાયના સિધ્ધાંતો અને સ્થિરતા જેવા હેતુઓ ધ્યાને લઈ પારદર્શક જાણકારી સાથેની નિર્ણયક્ષમતા અતિ મહત્વની છે. અર્થસભર સહભાગિતા, પારદર્શિતા અને ઉત્તરદાયિત્વ દ્વારા નિર્ણય લઇને જળ સ્ત્રોતોનું નિયમન થવું જરૂરી છે.
સમાન અને સ્થિર વિકાસ હાંસલ કરવા માટે તેમજ અન્ન સુરક્ષા, આજીવિકાના આધાર માટે પાણીનું વ્યવસ્થાપન એ જનસમુદાયની સામાન્ય મિલકત તરીકે રાજ્ય દ્વારા જાહેર ટ્રસ્ટના સિધ્ધાંતોને અનુસરીને થવું જોઈએ.
પર્યાવરણ ટકાવવા માટે પાણી મહત્વનું છે જેથી પર્યાવરણની લઘુતમ જરૂરિયાતોને પૂરતું મહત્વ અપાવું જોઈએ.
સ્વચ્છ પાણી એ પીવા અને સ્વચ્છતા માટેની પૂર્વ જરૂરિયાત છે, ત્યારબાદ અન્ય ઘરવપરાશની જરૂરિયાત (પશુઓની જરૂરિયાત સહિત), અન્ન સુરક્ષા હાંસલ કરવા માટે, સ્થિર કૃષિ જરૂરિયાત અને પર્યાવરણની લઘુતમ જરૂરિયાત માટે અગ્રતાના ધોરણે પાણીની વહેંચણી થવી જોઈએ. ઉપલબ્ધ પાણીમાંથી ઉપરોક્ત જરૂરિયાતો સંતોષ્ટયા બાદ બાકી રહેતી જળરાશિની વહેંચણી તેના સંચય અને કાર્યક્ષમ ઉપયોગના આધારે થવી જોઈએ.
જળચક્રના તમામ ઘટકો જેવાકે બાષ્પોત્સર્જન, અવક્ષેપસર્જન, વરસાદ, પ્રવાહ, નદી, સરોવર, જમીનનો ભેજ અને ભૂગર્ભજળ, દરિયો વગેરે સ્વતંત્ર છે અને નદી પરિસર પાયાનું જળશાસ્ત્રીય એકમ છે તેમ ગણીને તેનુ આયોજન થવું જોઈએ.
આબોહવાના પરિવર્તનને કારણે ઉપલબ્ધ પાણીના જથ્થામા થતા ફેરફાર અને ઉપલબ્ધ ઉપયોગમાં લઈ શકાય તેવા ઉપલબ્ધ જળસ્ત્રોતોમાં વધારો કરવાની મર્યાદાઓને કારણે ભવિષ્યની જરૂરિયાતોનો ઉપયોગ કાર્યક્ષમતા આધારિત રહેશે તેથી તેને નીચેના મુદ્દાઓ જેવાકે, (અ) એવી કૃષિ પધ્ધતિ કે જેનાથી પાણીનો કરકસરયુક્ત ઉપયોગ થાય અને પાણીનો મહત્તમ લાભ થાય (બ) પાણીનો બગાડ નિવારવો અને મહતમ કાર્યક્ષમતા મેળવવી, અને ધ્યાને રાખી અગ્રતા આપવી જોઈએ.
પાણીની ગુણવત્તા અને જથ્થો પરસ્પર સંકળાયેલો છે અને તેનું વ્યવસ્થાપન સંકલિત રીતે, સાતત્યપૂર્ણ બૂહદ પર્યાવરણીય વ્યવસ્થાપન અભિગમ સાથે તેમજ બીજી બાબતોની સાથોસાથ આર્થિક પ્રોત્સાહન અને પાણીનો બગાડ તેમજ પ્રદૂષણ નિવારવા માટે દંડની જોગવાઈ સાથે થવું જોઈએ
જળ વ્યવસ્થાપન ને લગતા નિર્ણયો માટે આબોહવામાં ફેરફારોને કારણે જળસ્ત્રોતોની ઉપલબ્ધ જળરાશીમાં થતી અસરોને પરિબળ તરીકે ધ્યાનમાં લેવી જોઈએ. પાણીના ઉપયોગને લગત કાર્યવાહીઓનું સંચાલન સ્થાનિક જમીનની આબોહવા તથા જળશાસ્ત્રીય પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખી કરવું જોઈએ.
મારૂ સ્પષ્ટ માનવું છે કે,પાણીના સાતત્યપૂર્ણ ઉપયોગ માટે ,રાષ્ટ્રિય માળખાકીય કાયદાની જેમ રાજ્ય માળખાકીય કાયદાની જરૂરિયાત છે કે જે રાજ્ય અને સ્થાનિક સ્વરાજ્યની સંસ્થાઓને કાયદાકીય અને/અથવા પ્રબંધક (અથવા હસ્તાંતરિત) સત્તાઓ આપવાનુ સામાન્ય સિધ્ધાંતો આધારિત છત્ર પુરું પાડે. આ બાબત રાજ્યમાં પાણીના નિયંત્રણ માટે જરૂરી એવા કાયદા તરફ દોરી જવી જોઈએ જેને કારણે સરકારના નીચલા સ્તરે સ્થાનિક પાણીની પરિસ્થિતિને ધ્યાને લઈ કામગીરી થઈ શકે તેવી જરૂરી સત્તાઓનુ હસ્તાંતરણ થઈ શકે. આ પ્રકારનું કાયદાકીય માળખું પાણીને ફક્ત દુર્લભ સ્ત્રોત્ર તરીકે જ માન્ય ના કરે પરંતુ જીવન અને પર્યાવરણ ટકાવનાર સ્ત્રોત્ર તરીકે પણ માન્ય કરે. આથી, પાણી, ખાસ કરીને ભૂગર્ભજળનું સંચાલન જનસમુદાયની સામાન્ય મિલકત તરીકે રાજ્ય દ્વારા જાહેર ટ્રસ્ટના સિધ્ધાંતોને અનુસરીને અન્ન સુરક્ષા હાંસલ કરવા માટે, આજીવિકાના આધાર તરીકે અને બધાના સમાન અને સ્થિર વિકાસ માટે થવું જોઈએ.
મારૂ સ્પષ્ટ માનવું છે કે-
ઘરવપરાશ, કૃષિ, જળવિધુત, થર્મલ પાવર (તાપ વિદ્યુત), જળ પરિવહન, મનોરંજન વગેરે માટે પાણી જરૂરી છે. આ વિવિધ પ્રકારના ઉપયોગો માટે પાણીનો ઈષ્ટતમ ઉપયોગ અને પાણી એ દુર્લભ સ્ત્રોત્ર છે તેવી જાગૃતિ ફેલાવવા સાથે થવો જોઈએ.
રાજ્ય અને સ્થાનિક સંસ્થાઓએ (આમલકારી સંસ્થાઓ) તેના બધાજ નાગરિકોને સ્વાસ્થય અને આરોગ્યલક્ષી લધુતમ માત્રામાં પીવાનું પાણી રહેઠાણ નજીક સહેલાઈથી મળી રહે તેની ખાત્રી કરવી જોઈએ.
નદીની પર્યાવરણીય જરૂરિયાતો વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો દ્વારા નિયત થવી જોઈએ જેમાં નદીના કુદરતી વહેણની ખાસિયતો અલ્પ અથવા શૂન્ય પ્રવાહ, ઓછી માત્રાનું પૂર, ભારે પૂર વગેરે અને વિકાસની જરૂરિયાતો ધ્યાનમાં લેવાવી જોઈએ.
જનસમુદાયને મટે દૂરના અંતરથી પાણી લઇને આપવાને બદલે પ્રથમ સ્થાનિક ઉપલબ્ધ પાણીનો ઉપયોગ કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવા જોઈએ. જનસમુદાય આધારિત જળ વ્યવસ્થાપનની સંસ્થાઓ ઊભી કરવી જોઈએ અને તેને મજબૂત બનાવવી જોઈએ.
જળ રાશી વૃધ્ધિ માટે અને સાતત્યપૂર્ણ વિકાસ માટે ઘણું કરી શકાઈ-જેમકે-
ઉપલબ્ધ જળ સ્ત્રોતો અને તેનો ઉપયોગ કરતા રાજ્યનાં વિવિધ નદી પરિસરોના વિવિધ ઘટકોનું સમયાંતરે , જેમ કે દર પાંચ વર્ષે, વૈજ્ઞાનિક પધ્ધતિથી મૂલ્યાંકન કરવાની જરૂરિયાત છે. જળ સ્ત્રોતોના આયોજનમાં આબોહવા પરિવર્તનને કારણે ઉપલબ્ધ પાણીમાં થતા ફેરફારના વલણનું મૂલ્યાંકન અને ગણતરી ધ્યાનમાં લેવાવી જોઈએ.
ઉપલબ્ધ પાણીની માત્રા મર્યાદિત છે પરંતુ વધતી જતી વસતી, ઝડપી શહેરીકરણ, ઝડપી ઔદ્યોગિકીકરણ અને આર્થિક વિકાસના કારણે તેની માંગ ઝડપથી વધી રહી છે. તેથી, વધતી જતી માંગને પહોંચી વળવા માટે ઉપયોગમાં લઈ શકાય તેવા ઉપલબ્ધ પાણીમાં વધારો કરવો જોઈએ. વરસાદના પાણીનો સીધો ઉપયોગ , ખારાશ દૂર કરવી, ધ્યાન બહારનું બાષ્પીભવન-બાષ્પોત્સર્જનનું નિવારણ જેવી નવી વધારાની વ્યહરચનાઓથી ઉપયોગમાં લઈ શકાય તેવા જળસ્ત્રોતોના પાણીમાં વધારો થઈ શકે.
રાજ્યના ભૂગર્ભજળસ્ત્રોતો (ફરી ભરી શકાય તેમજ ફરી ન ભરી શકાય તેવા) ના પાણીના જથ્થા તેમજ ગુણવત્તા ને જાણવા માટે જળક્ષેત્રોના નકશાઓ તૈયાર કરવા જરૂરી છે. આ પ્રક્રિયામા સ્થાનિક સમુદાયની સંપૂર્ણ ભાગીદારી હોવી જોઈએ. આને સમયાંતરે અદ્યતન કરવું જોઈએ.
પાણીના ઉપયોગની સુધારેલ તકનીકી, પાણીના કાર્યક્ષમ ઉપયોગને પ્રોત્સાહિત કરીને, સમુદાય આધારિત જળક્ષેત્રોના વ્યવસ્થાપનને પ્રોત્સાહિત કરીને પાણીના વધુ પડતા ખેંચાણને કારણે નીચી જતી ભૂગર્ભજળ સપાટી અટકાવવી જોઈએ. વધુમાં, જ્યાં જરૂર હોય ત્યાં, કૃત્રિમ પુનઃ પ્રભરણ યોજના હાથ પર લેવી જોઈએ કે જેથી પુનઃ પ્રભરણ કરતાં ખેંચાણ ઓછુ થાય. આ થવાથી ભૂગર્ભસ્તરો દ્વારા ભૂગર્ભજળનો પ્રવાહ સપાટી જળને મળે અને પર્યાવરણ સચવાય.
આાંતર નદી પરિસરોમાં પાણીની તબદીલી ફક્ત ઉત્પાદન વધારવા માટે નથી, પરંતુ તે માનવ જીવનની પાયાની જરૂરિયાત માટે અને સમાનતા તેમજ સામાજિક ન્યાય પ્રાપ્ત કરવા માટે પણ છે. આંતર નદી પરિસરોમા પાણીની તબદીલી દરેક કિસ્સાઓમાં પર્યાવરણીય, આર્થિક, અને સામાજિક અસરોનું મૂલ્યાંકન કરીને ગુણવત્તાના આધારે થવી જોઈએ.
સંકલિત વોટરશેડના વિકાસની પ્રવૃત્તિઓ ભૂગર્ભજળનાં પરિપ્રેક્ષયો સહિત વ્યાપક પ્રમાણમાં જમીનનો ભેજ વધારવા, ઘસડાવાની માત્રા ઘટાડવા, અને જમીન તેમજ પાણીની સમગ્રતયા ઉત્પાદક્તા વધારવા માટે થવી જોઈએ. શકય હોય ત્યાં સુધી, ખેડુતો દ્વારા ખેત તલાવડી દ્વારા વરસાદના પાણીનો સંગ્રહ અને અન્ય જમીન અને પાણી સંરક્ષણના ઉપાયો હયાત કાર્યક્રમો જેવાકે મનરેગા મારફતે કરવા જોઈએ.
ઉપરાંત, ભુગર્ભજળનો સંગ્રહ પણએટલો જ જરૂરી છે:આ માટે-
પર્યાવરણની સમતુલા જાળવવા માટે પુન: પ્રભરણથી વધારે ભૂગર્ભજળને ખેચવું જોઈએ નહી. પયાર્વરણ વિષયક વિપરીત અસર અટકાવવા માટે ભૂગર્ભજળના ઉપયોગનું નિયમન કરી નિયંત્રિત કરવો.
ભૂગર્ભજળનો વધુ વપરાશ કરતા વિસ્તારોમાં સપાટી જળનો વપરાશ વધારવા હયાત તળાવો ઊડાં કરીને અને લોક ભાગીદારીથી ચેકડેમો મારફત ચોમાસાના પાણીનો સંગ્રહ કરીને, નદીપરિસરોમાં અન્ય ક્ષેત્રને મળતાં વધુ સપાટીજળમાંથી પાણીનો ફાજલ જથ્થો ઠાલવીને, ભૂગર્ભજળનો ઉપયોગ કરવાને બદલે સપાટીજળનો ઉપયોગ વધારી શકાય એવા પ્રયત્નો કરવા. આમ, ભૂગર્ભજળનો જથ્થો વધારવા અને તેની ગુણવત્તામાં પણ સુધારો કરવા માટે આયોજન કરવું.
ચાલુ સિંચાઇ પરિયોજનાઓમાં સપાટીજળ અને ભૂગર્ભજળનું મિશ્રણ કરીને અને નવી પરિયોજનાઓના અમલ માટે સંકલિત વિકાસ અને સંતુલિત ઉપયોગ માટે આયોજન કરવામાં આવશે. ચેકડેમ, બંધારા અને ભરતી નિયંત્રકો જેવાં બાંધકામ કરીને વરસાદી પાણીનો સંગ્રહ કરવા માટે અને વધુ ખેંચાતાં ભૂગર્ભજળના પ્રમાણમાં ઘટાડો કરવા માટે આયોજન કરવામાં આવશે.
વરસાદી પાણીનો સંગ્રહ કરીને પુન:પ્રભરિત થયેલાં ભૂગર્ભજળના ઉપયોગ માટે કાળજી લેવામાં આવશે. શેરડી અને કેળા જેવા વધારે પાણીની જરૂરિયાતવાળા પાકોને નિયંત્રિત કરવામાં આવશે અને ટપક સિચાઈ અને છંટકાવ સિંચાઈ પદ્ધિતનો ઉપયોગ થતો હોય એવી ખેતીમાં વધારો કરવા માટે કાળજી લેવામાં આવશે. જ્યાં સપાટી જળ ઉપલબ્ધ નથી અને પાઈપલાઈન દ્વારા પણ સપાટી જળ પૂરું પાડવા માટે અન્ય કોઈ વૈકલ્પિક વ્યવસ્થા ન હોય એવા વિસ્તારોમાં પીવાના પાણી માટે ભૂગર્ભજળનો અલગ જથ્થો અનામત રાખવો.
ભૂગર્ભ જળની કટોકટી પ્રમાણમાં સહેલી અને વિકેન્દ્રિત રીતે મળી શકવાની સગવડને કારણે ભૂગર્ભજળ એ ભારતની કૃષિ અને પીવાના પાણીની સુરક્ષાની કરોડરજ્જુ સમાન છે. ભૂગર્ભજળ એ કોમન-પુલ રિસોર્સ(સી.પી.આર.) છે. જેનો દેશભરના લાખો ખેડૂતો ઉપયોગ કરે છે. છેલ્લાં ચાર દાયકાઓથી ચોખ્ખી (નેટ) સિંચાઇનાં વિસ્તારોના લગભગ ચોર્યાસી ટકા ભૂગર્ભજળમાંથી આવે છે. ભારત એ વિશ્વનો સૌથી વિશાળ અને ઝડપથી વધી રહેલો ભૂગર્ભજળ વપરાશકાર બની ગયો છે. પરંતુ ભૂગર્ભજળ તેનાં સ્થિરતાના સ્તરથી વધુ ખેચવામાં આવી રહ્યું છે અંદાજીત ૩૦ મિલિયન (૩ કરોડ) ભૂગર્ભજળનાં માળખાં હાલમાં કાર્યરત છે. ભારતમાં કદાચ વધુ પડતા ભૂગર્ભ જળ અને ગુણવત્તામાં બગાડને કારણે તેની ગંભીર કટોકટી તરફ ઝડપભેર આગળ વધી રહ્યો છે. ભારતનાં બધાં જિલ્લાઓમાંથી ૬૦ ટકા જેટલાં જિલ્લાઓમાં ભૂગર્ભજળનાં જથ્થા અથવા ગુણવત્તા અથવા તો બંનેને લગતી સમસ્યાઓ છે. કેન્દ્રીય ભૂગર્ભજળ બોર્ડની તાજેતર ૨૦૦૯ની આકારણી અનુસાર સમગ્ર ભારતનું ભૂગર્ભજળ સ્તર હવે ૬૧% છે. પંજાબ, હરિયાણા, રાજસ્થાન અને દિલ્હીમાં આ સ્તર ૧૦૦%ની નજીક છે. તે પછી તામિલનાડુ ૮૦% અને ઉત્તરપ્રદેશ ૭૧% છે.
નમૂનારૂપ પરિવર્તનની જરૂરીયાત દેશનાં વિશાળભાગોમાં પાણીના સંશોધનોમાં વધુ આગળ વિકાસ થતાં અને મર્યાદાઓ સામે આવવાથી ૧૨મી યોજનામાં કેવી રીતે આગળ વધવું તે એક પડકાર હતો. એ સ્પષ્ટ છે કે આ સ્થિતિ જેમ છે તેમ ચાલશે તેવું તો નહીં જ ચાલે. અને સારા વિદ્વાનો અને વ્યવસાયીઓ જેના પર સહમત હોય તેવા નવા વિચારો અપનાવવાની જરૂર હતી. આમ યોજનાનું નવું સ્વરૂપ રચવામાં આવ્યું. જળક્ષેત્રમાં ૧૨મી યોજના માટે વર્કિંગ ગ્રુપ. યોજના પંચનાં ઇતિહાસમાં પ્રથમ જ વખત વર્કિંગ ગ્રુપ્સમાં સરકાર બહારના પ્રખ્યાત નિષ્ણાતોએ અધ્યક્ષતા કરી હતી. ૨૦૦૧- ૧૨ના સમયગાળા દરમ્યાન નવો જ માર્ગ આલેખાયો, જેનાથી ભારતમાં જળસંસાધન વ્યવસ્થાપનમાં દસગણો નમૂનારૂપ ફેરફાર જોવા મળ્યો. આ પેપર આ પરિવર્તનનાં મુખ્ય લક્ષણોની બાહ્ય રૂપરેખા વર્ણવે છે.
નમૂનારૂપ પરિવર્તન માટેના દસ તત્વો
૧. વિશાળપાયે સિંચાઇ સુધારણા મોટી અને મધ્યમ કદનાં સિંચાઇ ક્ષેત્ર (એમ.એમ.આઇ.)માં વધુ વિકાસ કરવા માટે ઉભરતી મર્યાદાઓ ને નજર સમક્ષ રાખીને ૧૨મી યોજનામાં સંકુચિત રીતે એન્જિનિયરિંગ-બાંધકામ કેન્દ્રિત એવા અભિગમમાંથી વધુ શિસ્ત, સહભાગિતા વાળો, સંચાલનને ધ્યાનમાં રાખનાર, સાથોસાથ કમાન્ડ વિસ્તારનાં વિકાસ પર ભાર મુકે અને જળ વપરાશની કાર્યક્ષમતા સુધારવાના સાતત્યપૂર્ણ પ્રયાસ થાય તેવો અભિગમ ધ્યાનમાં રાખવામાં આવ્યો.
આપણા જળ સંસાધનનો ૮૦ ટકા વપરાશ સિંચાઇ માટે થતો હોવાથી, ૧૨મી યોજના દ્વારા સિંચાઇ કાર્યક્રમમાં જળ વપરાશ કાર્યક્ષમતા ૨૦ટકા વધારવાના લક્ષ્યને કારણે ફક્ત ખેતી માટે જ નહિ પરંતુ અર્થતંત્રના બીજાં ક્ષેત્રોમાં પણ એકંદરે ઘણી મોટી અસર પડશે. અત્યાર સુધીની મહત્વની મર્યાદા એ રહી છે કે એમ.એમ.આઇ.નાં રોકાણ સાથે કદમ મિલાવી શકે તેવી ગુણવત્તાસભર સેવાઓ પહોંચાડવામાં ઘણાં રાજ્યોના સિંચાઇ વિભાગ નિષ્ફળ ગયા છે. જે રાજ્યો નવા એમ.એમ.આઇ. પ્રોજેક્ટમાં નાણાંના રોકાણ માટે હરીફાઇ કરે છે, ત્યાં કાર્યક્ષમ વહીવટ માટે ઘણાં ઓછાં પ્રયત્ન થયા છે. એ હકીકત છે કે ઘણાં રાજ્યોમાં સિંચાઇ સેવાની ફી ખેડૂતો પાસેથી ઉઘરાવવામાં આવે છે, તે નાબૂદ કરાઇ છે અથવા તો તે બાકી હોય તેનાથી ૨ થી ૮ ટકા જેટલી ઓછી હોય છે. આમ કરવાથી ખેડૂતો અને સિંચાઇ વિભાગ વચ્ચે વિશ્વસનીયતા ખતમ થઇ ગઇ. જ્યારે પણ સિંચાઇ સેવાની ફી નિયમિત ઉઘરાવવામાં આવતી હતી ત્યારે સિંચાઇ કર્મચારીઓ ખેડૂતોને વધુ પ્રતિભાવ આપતા અને જવાબદારીપૂર્વક વર્તતા હતા. તેમના વચ્ચે વધુ સંપર્ક હતો. આથી સારા એવા મોટા પ્રમાણમાં રાષ્ટ્રીય સિંચાઇ વ્યવસ્થાપન ફંડ (એન.આઇ.એમ.એફ.)ની રચના કરવામાં આવી રહી છે જેથી રાજ્યોને નમૂનારૂપ પરિવર્તન કરવા માટે પ્રોત્સાહન મળે. એન.આઇ.એમ.એફ. એ નોન-લેપ્સેબ્લ (રદ ના થઇ શકે તેવું) ફંડ બનશે, જે રાજ્યના સિંચાઇ વિભાગને તેમણે આઇ.એસ.એફ. તરીકે ખેડૂતો પાસેથી લીધેલી ફી નાં સામે એક સામે એક નાં રેશિયા મુજબ અંશદાન ભરપાઇ કરશે.
પાણીના સાતત્યપૂર્ણ વિકાસ માટે ઘણું કરવાની જરૂર છે જેમકે-પાણી પૂરવઠો અને સ્વચ્છતા
શહેરી અને ગ્રામીણ વિસ્તારમાં અપાતા પાણીના પૂરવઠામા ઠરાવેલ જથ્થાની વિશાળ અસમાનતા દૂર કરવાની જરૂરીયાત છે. ગ્રામીણ વિસ્તારમાં જ્યાં યોગ્ય ગટર વ્યવસ્થા સાથે યોગ્ય પ્રમાણમાં પાણીનો જથ્થો પૂરો પાડવાના પ્રયત્નો કરવા જોઈએ. ઘરવપરાશ અને ગટર વ્યવસ્થાના ગંદા પાણીની પ્રક્રિયા માટે અલ્પ માત્રામાં પાણી વપરાય તેવી વિકેન્દ્રીત ગંદા પાણી પ્રક્રિયા પ્લાન્ટને પ્રોત્સાહન આપવું જોઇએ.
શહેરી અને ગ્રામીણ વિસ્તારમાં પાણીના પૂરવઠો મોટે ભાગે મુખ્ય સપાટીજળ અને ભૂગર્ભજળ અને વરસાદી પાણીનો હોવો જોઇએ. જ્યાં વૈકલ્પિક પૂરવઠો ઉપલબ્ધ હોય ત્યાં વધુ વિશ્વસનીયતા અને ગુણવત્તાવાળો સ્ત્રોત ઘરવપરાશ માટે ઉપયોગમાં લેવો જોઈએ. ઘરવપરાશ માટેના પાણીને પ્રાધાન્ય આપીને અન્ય ઉપયોગો વચ્ચે સ્ત્રોતોની ફેરબદલી શકય બનાવવી જોઈએ. શહેરી વિસ્તારોમાં રસોડા, બાથરૂમના ગંદા પાણીની પ્રાથમિક પ્રક્રિયા કરીને , માનવોના સંપર્કમા ન આવે તે રીતે ફ્લશ શૌચાલયોમાં ઉપયોગ કરવા માટે પણ પ્રોત્સાહિત કરવા જોઈએ.
પાણીના લીકેજ અને ચોરી જેવા સમાજના પ્રશ્નો ઘટાડવા માટે શહેરી ઘરવપરાશની પાણી પધ્ધતિના હિસાબો અને ઓડીટ રીપોર્ટ એકત્ર કરી જાહેર કરવા જરૂરી છે.
તાંત્રિક – આર્થિક રીતે શકય હોય તેવા શહેરી અને ઔદ્યોગિક વિસ્તારોમાં ઉપયોગમાં લઈ શકાય તેવા પાણીના જથ્થામાં વધારો કરવા માટે વરસાદના પાણીના સંગ્રહ અને ક્ષારનિષેધ પ્રક્રિયાને પ્રોત્સાહન આપવું જોઈએ. વરસાદના પાણીનો સંગ્રહ વૈજ્ઞાનિક પરિમાણો જેવાકે જળભૂસ્તરશાસ્ત્ર, ભૂગર્ભજળ પ્રદૂષણ અને ઝરણાના પ્રવાહની દેખરેખ સહિત થવો જોઈએ.
શહેરી પાણી પૂરવઠા યોજના અને ગંદા પાણી પ્રક્રિયાની યોજનાઓનું બાંધકામ એકસાથે સંકલિત રીતે થવું જોઈએ. પાણી પૂરવઠાના બીલમાં ગંદા પાણી પ્રક્રિયાના દરનો સમાવેશ હોવો જોઈએ.
પાણીની અછતવાળા વિસ્તારોમાં ઉદ્યોગોને ઘટ જેટલુ પાણી લેવાની અથવા નિયત ધોરણો અનુસાર પ્રક્રિયા કરેલ ગંદા પાણીને જળશાસ્ત્રીય રચનામાં જવાબદારીપૂર્વક પાછું છોડવા મંજૂરી આપવી જોઈએ. પ્લાંટમા ગંદા પાણી પર પ્રક્રિયા ન કરવી પડે તે માટે વધુ પાણીનો ઉપયોગ કરવાનો અને ભૂગર્ભજળ પ્રદૂષિત કરવાના અભિગમને અટકાવવાની જરૂરિયાત છે.
ઔદ્યોગિક પ્રદૂષણો અને તેની પુનઃ પ્રક્રિયા/પુનઃ ઉપયોગની પુનઃ પ્રાપ્તિ કે જે સઘન મૂડી આધારીત છે તેના માટે સબસીડી અને પુરસ્કારો આપી પ્રોત્સાહિત કરવા જોઈએ.
ઉપરાંત-
ઘરવપરાશ ક્ષેત્ર (ઘરેલુ ઉપયોગ માટે):
ઘરવપરાશમાં પાણીની બચત માટેની પધ્ધતિઓ સંબંધિત જાણકારી / માહિતીનો પ્રસાર.
તમામ વપરાશકર્તા અથવા વપરાશ કરનારાઓ માટે જળમાપન પધ્ધતિની જોગવાઈ.
જળ વિતરણમાં સમતુલા જાળવવી.
ઔધોગિક ક્ષેત્ર:
પ્રદૂષિત પાણી પર પ્રક્રિયા કરી તેના પુનઃઉપયોગ માટે સુવિધાની જોગવાઈ.
કૃષિ ક્ષેત્ર:
ટપક અને છંટકાવ સિંચાઈ પધ્ધતિઓને પ્રોત્સાહન આપવું
સિંચાઇ પધ્ધતિની ઊણપો નિવારીને અને પાણીનો બગાડ અને નુકસાન થતું અટકાવીને સુધારા કરવા.
આવકના સ્તરના આધારે જાળવણી માટે પૂરતા પાણીના દર નિયત કરવા.
શીતાગાર અને બાગાયત વગેરેના ઉપયોગ માટે પ્રક્રિયા કરેલ પાણીનો ઉપયોગ .
સહન ક્ષમતા ધરાવતા પાકોની સિંચાઈમાં ક્ષારવાળા પાણીનો ઉપયોગ.
તમાકુ જેવા અખાદ્ય પાકો માટે ક્ષારવાળા પાણીનો ઉપયોગ.
ખરીફ પાકોને અગ્રતા.
જ્યાં વ્યાપારીકરણની દ્રષ્ટિએ શકય હોય ત્યાં, વેટ લેન્ડનું સંરક્ષણ કરી માછલીઓ અને જળચર ઉછેરનો વિકાસ કરવું જોઈએ.
આબોહવા પરિવર્તનની અસરો નિવારવા માટે પાકની નવી જાતોની શોધ કરવી અને તેને દાખલ કરવા, પાક પધ્ધતિઓ, પાણીનો કાર્યક્ષમ ઉપયોગ થાય તથા વીજળીનો ઓછો ઉપયોગ થાય તેવી ખેતીની પધ્ધતિઓ અપનાવવી જરૂરી છે.
માળખાકીય પગલાં:
ચેકડેમોનુ બાંધકામ, ખેત તળાવો, ઢોળાવવાળા ભાગમાં, ટેરેસ તલાવડી. બોરીબંધો, તળાવો ઉડા કરવા અને પુન:પ્રભરણ કૂવાઓ કરવા.
વાવો (જલ મંદીર) ની જાળવણી
સ્ત્રાવક્ષેત્ર પ્રક્રિયા
યોગ્ય સ્થળોએ વનનિર્માણ
ઇમારતોમાં વરસાદી પાણીનો સંગ્રહ કરવો (harvesting)
જળાશયોમાંથી બાષ્પીભવન ઘટાડવા માટે પ્રયત્નો
નહેરોમાં અસ્તરકામ
જળ એ સાતત્યપૂર્ણ જીવન માટે મહત્વપૂર્ણ છે.મર્યાદિત પાણી પુરવઠા અને વધતી જતી માંગને કારણે પાણીની માંગ અને તેના પુરવઠા વચ્ચે તફાવત ઝડપથી વધતો જાય છે. જળસંરક્ષણ અને લોકોની ભાગીદારી મારફતે પાણી પુરવઠામાં વધારો કરવા માટે ઘણી નવીન પહેલ શરૂ કરવી જરૂરી છે.
યોગ્ય ટેકનોલોજી, નીતિઓ, સંસ્થાકીય વ્યવસ્થા અને પાણીની ઉત્પાદકતામાં વધારો કરવા માટે ‘લોકભાગીદારી દ્વારા સામહિક જાગૃતિ કાર્યક્રમ આર્થિક વિકાસને વેગ આપશે અને હયાત અને ભવિષ્યમાં સલામત અને સુરક્ષિત પાણીની ખાતરી આપશે.સુક્ષ્મ સ્તરે પાણીનો વિકાસ, જરૂરિયાત આધારિત પ્રાથમિકતાઓ અને આયોજન લાંબાગાળે પાણી પુરવઠો વધારવા એક ટકાઉ માર્ગ બની રહેશે.અને આજ સાતત્યપૂર્ણ વિકાસની ચાવી છે.
એક ગાલ ઉપર તમાચો મારે તો બીજો ગાલ ધરવાની સમજ આપનાર ઇસુ ખ્રિસ્ત હોય કે વૃક્ષોને પ્રેમ કરતાં કૃષ્ણ હોય કે મહમદ પયગંબર,તમામ ધર્મો પ્રેમની મહતતા સમજાવે છે.
હઝરત મોહમ્મદ એમના ઘરેથી જ્યારે નીકળતા તો રોજ એમનો એક પાડોશી એમના ઉપર ઘરના છાપરા પર રાખેલ કચરો ફેંકતો. હકીકતમાં તે કોણ જાણે કેમ એમના ઉપર નફરત કરતો હતો. પણ મોહમ્મદ સાહેબ કશું ન કહેતા. તેઓ એક નજર એના પર નાખતા અને હસીને આગળ ચાલ્યા જતા.
એમની આ રીતથી તે વધુ ચિડાતો. તે પણ એની જીદ પર મક્કમ હતો. જોઈએ છે કે છેવટે આ વૃદ્ધ ક્યાં સુધી સહન કરે છે ? આ પરંપરા લાંબો સમય ચાલતી રહી. ન તો મહમ્મદ સાહેબને કદી ગુસ્સો આવ્યો કે ન પાડોશીની નફરત કંઈ ઓછી થઈ.
પણ એક દિવસે આ ક્રમ તૂટ્યો. જ્યારે મોહમ્મદ સાહેબ એ ગલીમાંથી પસાર થયા અને એમના ઉપર કચરો ન પડ્યો, તો એમણે છાપરા તરફ જોયું. પાડોશી હાજર ન હતો. એટલે એમણે બીજા પાડોશીઓ મારફત એની તપાસ કરાવી. જાણવા મળ્યું કે રાતથી જ એની તબિયત સારી નથી. માંદો પડ્યો છે.
મોહમ્મદ સાહેબ ઉપર ગયા. પાડોશીની ખબર પૂછી અને એની તંદુરસ્તી માટે ત્યાં જ બેસીને અલ્લાહની બંદગી કરવા લાગ્યા. આ બધું જોઈને તો પાડોશી પરેશાન થઈ ગયો. તે મોહમ્મદ સાહેબના પગમાં પડ્યો અને પોતાની ભૂલ માટે માફી માગવા લાગ્યો.
મોહમ્મદ સાહેબ કંઈ પણ બોલ્યા વિના એને ભેટી પડ્યા અને આ રીતે વર્ષોથી ચાલતી પેલી નફરતનો સુખદ અંત આવ્યો. પાડોશી મોહમ્મદ સાહેબનો શિષ્ય બની ગયો હતો. જીવનભર તે એમનાં ગુણગાન ગાતો રહ્યો.
પ્રેમમાં જે તાકાત છે તે બીજા કશામાં નથી. પ્રેમમાં દોષ દેખાય જ નહીં અને એટ્લે કહ્યું છે કે પ્રેમ એટલે કઈ પણ અપેક્ષા વગર નું સમર્પણ.
The term “social mobility” refers to the movement of individuals from one social class to another. Individuals may move up or down, or remain at the same level but in a different occupation. Sociologists study how various structural and social factors contribute to the social mobility of groups or individuals. They also compare the rate of mobility in the United States with that in other countries.
Definition of Social Mobility
The term “social mobility” refers to the movement of individuals from one social class to another. Individuals may move up or down, or remain at the same level but in a different occupation. Sociologists study how various structural and social factors contribute to the social mobility of groups or individuals. They also compare the rate of mobility in the United States with that in other countries.
“No man should bring children into the world who is unwilling to persevere to the end in their nurture and education. If a man neglects education, he walks lame to the end of his life.The direction in which education starts a man will determine his future in life.” Plato
Education and Social Mobility
Education and social mobility are closely related. Education is capable to promote the growth and remove the backwardness of a country. The more useful and productive is the education, the more is the social mobility. Education tries to develop ability and capacity in individuals to gain higher status, positions or prestige and promotes effective social mobility. It is a purpose of education to develop within an individual such motivation as will make him to work hard for the improvement of his social position. A strongly motivated individual will be willing to sacrifice his immediate comforts and pleasure for a better future. A poor student may work hard to receive higher education in order to have upward social mobility. Here light is thrown on the mobility of students and teacher:
(A) Social Mobility of Students
Educational helps in gaining higher social status and position in society. So students try their best to receive more and more education to achieve higher and higher social status or social mobility. In the social mobility of student’s elements like amount of education, content of education, research degree and importance of college and university are of much importance:
Amount of education:Education of different levels is imparted by schools, colleges and universities. Person gains social status and prestige in accordance with level of education received by him.
Educational curriculum: Social mobility is significantly influenced by educational curriculum. It should be noted that different subjects have different value. Scientific subjects like engineering, medicine and technology are rated higher in comparison with humanities. It is due to the fact that persons having knowledge of science get higher social status and social prestige. Hence educational curriculum and social mobility are closely related.
Academic achievement: The higher the academic achievement, the greater is the social mobility. Some students achieve higher social status and prestige by research work in specialized areas.
Importance of college and University: Students of colleges and universities having a higher recognition and greater academic rating among institutions of higher education get higher jobs in comparison to those receiving education from lesser recognized college and university.
Research degrees: Some students achieve higher social status by their academic and research work in various field of discipline. As for example person having degree from IIT gets better job in the society as compared to the person having degree in general discipline.
(B) Social Mobility of Teachers
Many teachers make efforts to gain social prestige and status in their professional associations which are composed of teachers, lecturers, readers, principals, chairmen, deans, registrars and vice-chancellors. Social status or prestige is promoted from promotion of one position to a higher one. Promotion from one position to another position of higher social status promotes prestige in the society. As compared to the ancient times the position of the teachers has declined due to various reasons.
Thus, we see that education and social mobility are interrelated. Education promotes the growth and removes the backwardness of person and the country. The place where social mobility is less that place hardly develops at speeding pace. Place with higher social mobility develops at faster speed. The more useful and productive is the education in such countries, the more will be the social mobility. The more will be the social mobility the more developed country that will be. In the developed and developing countries only the capable children go up where as the incapable either retard or go down.
Education acts as a mechanism for upward social mobility. In this case, access to education is the key in determining the extent of mobility an individual can aspire in society.
It is through education that in modern India the members of Scheduled Castes and Scheduled Tribes are not only able to change their traditional occupation but have also started occupying jobs of higher prestige.
However, it should be noted that education is a sufficient but not a necessary condition for upward mobility. Besides, education as a facilitator for upward mobility is possible if everyone gets an equal chance for education.
“Teaching materials” is a generic term used to describe the resources teachers use to deliver instruction. Teaching materials can support student learning and increase student success. Ideally, the teaching materials will be tailored to the content in which they’re being used, to the students in whose class they are being used, and the teacher. Teaching materials come in many shapes and sizes, but they all have in common the ability to support student learning.
In the field of education, TLM is a commonly used acronym that stands for “teaching/learning materials.” Broadly, the term refers to a spectrum of educational materials that teachers use in the classroom to support specific learning objectives, as set out in lesson plans. These can be games, videos, flashcards, project supplies, and more.
Classroom teaching that uses only a teacher lecturing the class, perhaps writing on the chalkboard or whiteboard, is the classic example of not using any TLM.
Activity-based learning employs a variety of teaching/learning materials and focus on student interaction to learn new concepts. Context-specific learning materials enhance the process.
The School will aim to provide an environment in the school that encourages the development of “Multiple Intelligences” & inner talents of the children, facilitating them to express through music, creative and performing arts. The schools will also aim to provide wide open spaces and play grounds to encourage and conduct variety of games, sports, gymnastics and calisthenics to inculcate qualities of team spirit, leadership and development of skills in organizing ability, interpersonal relations, planning & problem solving.
Life Educare managed Schools will also lay special emphasis on extra-curricular activities to ensure cultural development of the children and bring about a fine synthesis between modern technology and cultural traditions. Accordingly, as a part of extra-curricular activities, all students from standard I to XII will be taken on organized visits to monuments, museums, sanctuaries, national centers of scientific importance on a regular basis in India and encouraged to participate in adventurous activities organized by the School.
1. Co-curricular Activities • Co-Curricular activities are those activities, which are undertaken side by side with the curricular activities. • They supplement curricular activities and prepare the students in the “Art of Living and Working Together.”
2. • Secondary educational commission (1952 – 1953) comments on the importance of co- curricular activities “co-curricular activities are as integral part of curricular activities of a school and their proper organization needs just as much care and forethought as the organization of curricular activities.”
3. • According to Mahatma Gandhi “By education, I mean an all-round drawing out of the best in child and man – body, mind and spirit.” • All-roundness is the theme of modern education which recognizes that when the child comes to the school, he comes for mental, physical, social, spiritual and vocational education and as such he must be educated and nourished in all of them. IMPORTANCE OF CO- CURRICULAR ACTIVITIES IN EDUCATION
4. • According to the modern concept of education, the three traditional Rs should be replaced by seven Rs, i.e., Reading, Writing and Arithmetic ( denoting school subjects in the old concept of education), Rights, Responsibilities, Recreation and Relationships (new four Rs in the context of democratic values). This can be achieved only by providing a well-organized and supervised program of co-curricular activities along with curricular program.
5. • Co-curricular activities are instrumental for drawing out the best potentialities of the child. • Boosting the place of the co-curriculum in schools will equip young people with the civic spirit, initiative and organizing skills to set up their own clubs, teams and activity groups when they leave education.
6. • Changes in the philosophical and psychological ideas have now given a new direction to the school curriculum. • Co-curricular activities prepare students practically for future. The normal curriculum can only go so far as to teach and educate students about academic theories.
7. • It ensures that students are exposed to practical tasks, not just what is taught in the class. • Students have a right to a broad education.
8. • Successful co-curriculum often depends on building links between the school and the wider community, bringing local enthusiasts in to work with students, and sending students out to work on community projects, help in primary schools, perform for local audiences, etc.
9. Principles for the organization Of different co-curricular activities • The school should have only those activities for which there are possibilities of making them success. • As far as possible a wide variety of activities may be organized. • Too many activities should not be introduced at a time. • The activity should organize within school time.
10. • Activity should organize under the supervision of teachers who are experts and are really interested. • As far as possible activities should be of less expensive and feasible. • Every student should be given equal opportunity. • In each activity the role of the teacher should be that of a facilitator. • Each activity should be evaluated and detailed records should be maintained.
11. TYPES OF CO-CURRICULAR ACTIVITIES 1. Academic development activities 2. Aesthetic development activities 3. Cultural development activities 4. Emotional development activities 5. Leisure utilization activities 6. Literacy development activities 7. Moral development activities 8. Physical development activities 9. Productive activities 10. Social development activities 11. Scientific temperament development activities 12. Spiritual development activities in vocational oriented activities 13. Multipurpose activities and projects
12. 1. ACADEMIC DEVELOPMENT ACTIVITIES Preparation of Charts, Models, etc. School Magazines, Essay writing, Story writing etc. Subject clubs: E.g.- Social science club, Geographical clubs, etc. Projects Symposiums Surveys Quiz
13. 2. AESTHETIC DEVELOPMENT ACTIVITIES Sculpture Dramatics Drawing, Painting, Decoration Exhibition Fancy dress Music
14. 3. CUTURAL DEVELOPMENT ACTIVITIES Visit to Assembly and Parliament Student’s council Youth Parliament Social service.
15. 4. EMOTIONAL DEVELOPMENT ACTIVITIES Camps Celebration of National and International days Educational tours Speeches 5. LEISURE UTILISATION ACTIVITIES Album making, Coin collecting and Stamp collecting Photography Educational Tours.
16. 6. LITERACY DEVELOPMENT ACTIVITIES Debates Recitation Public speaking Declamation contests Library work 7. MORAL DEVELOPMENT ACTIVITIES Celebration of birthdays of great men Morning Assembly Social service
17. 8. PHYSICAL DEVELOPMENT ACTIVITIES Athletics Cycling Mass drill NCC Swimming Yogic Indoor and outdoor games
18. 9. PRODUCTIVE ACTIVITIES Clay work, Manufacture of teaching aids etc Embroidery and tailoring Craft work, book binding Leather work Kitchen gardening Soap making Toy making Card board work
19. 10. SOCIAL DEVELOPMENT ACTIVITIES Scouting Girl guiding Community service Junior Red Cross National service scheme, NCC etc
20. 11. SCIENTIFIC TEMPERAMENT DEVELOPMENT ACTIVITIES Science Fairs Science clubs Science quiz Science models Field trips, etc.
21. 12. SPIRITUAL DEVELOPMENT ACTIVITIES IN VOCATIONAL ORIENTED ACTIVITIES School choir, Yoga Meditation 13. MULTI PURPOSE ACTIVITIES AND PROJECTS Tree plantation, Adult education, Community service and awareness, Beautification and cleanliness of school campus. Social service, Social survey.
22. ROLE OF A TEACHER IN CO-CURRICULAR ACTIVITIES Teachers should take an active interest in organizing co curricular activities as an integral part of the school program. • In the teaching of subjects, they get innumerable opportunities to suggest a variety of activities. The scope of activities is very fast. • The language teachers can organize essay competitions, handwriting competitions, debates, spelling competitions, etc.
23. • Social studies teachers can take up projects on the lives of great historical figures. Several types of maps could be prepared. Excursions to places of historical importance may be organized. Social surveys could be undertaken. • The science teachers can develop scientific creativity among the students by providing appropriate creative thoughts. • As a matter of fact, scope of organizing co- curricular activities is unlimited.
24. Hary C. Mckown has very aptly observed: “A school with only co-curricular activities would be as absurd as a school without them.” In other words an ideal balance has to be struck between the curricular and co- curricular program.
Examples and Types of Co-curricular Activities
Sports
Musical activities
Debate
Model
Art
Music
Drama
Debate and discussion
Declamation contest
Story writing competition
Essay writing competition
Art craft
Recitation competition
Wall magazine decoration
Writes ups for school magazine
Folk songs
Folk dance
Flower show
School decoration
Sculpture making
Fancy dress competition
Preparation of chart & models
Album making
Photography
Clay modeling
Toy making
Soap making
Basket making
Organization exhibitions.
Celebration of festival
Role of Co-curricular activities in student’s life
Co-curricular activities are the true and practical experiences received by students. To a greater extent, the theoretical knowledge gets strengthened when a relevant co-curricular activity is organized related to the content taught in the classroom. Intellectual aspects of personality are solely accomplished by Classroom, while aesthetic development, character building, spiritual growth, physical growth, moral values, creativity, etc. are supported by co-curricular activities. Frankness and clarity in language and personality is supported by these activities. It helps to develop co-ordination, adjustment, speech fluency, extempore expressions, etc. among student both at the school as well as college levels.
Importance and Benefits of Co-curricular Activities
Co-curricular activities stimulate playing, acting, singing, recitation, speaking and narrating in students.
Activities like participation in game debates, music, drama, etc., help in achieving overall functioning of education.
It enables the students to express themselves freely through debates.
Games and Sports helps to be fit and energetic to the child.
Helps to develop the spirit of healthy competition.
These activities guide students how to organize and present an activity, how to develop skills, how to co-operate and co-ordinate in different situations-all these helps in leadership qualities.
It provides the avenues of socialization, self-identification and self-assessment when the child come in contact with organizers, fellow participants, teachers, people outside the school during cultural activity.
Inculcate the values to respects other’s view and feeling.
It makes you perfect in decision making.
It develop a sense of belongingness.
CCA provide motivation for learning.
CCA develop the values like physical, psychological, Ethical, academic, civic, social, aesthetic, cultural recreational and disciplinary values
The biggest challenge any teacher faces is capturing the students’ attention, and putting across ideas in such a way that it stays with them long after they have left the classroom. For this to happen, classroom experience should be redefined and innovative ideas that make teaching methods more effective should be implemented.
So here are some innovative ideas that will help teachers reinvent their teaching methods and make their classes interesting.
1. Creative Teaching
Take the help of creative tools to stimulate creativity. Include playful games or forms of visual exercises that will excite the young minds and capture their interest. This is a time tested method to identify young student’s creative abilities and encourage creative contributions. Bring aspects of creativity into all your subjects, be it mathematics, science, or history. Think of ways to develop their creative ideas. Encourage different ideas, give them freedom to explore
2. Audio & Video Tools
Incorporate audio-visual materials in your sessions. Supplement textbooks with models, filmstrips, movies and pictorial material. Use info graphics or other mind mapping and brain mapping tools that will help their imagination thrive and grow. These methods will not only develop their ability to listen, but will also help them understand the concepts better. For example, you can get some oral history materials, conduct live online discussions or playback recordings of public lectures. There are a lot of smart apps for preschoolers that you can utilize to create awesome slideshows or presentations
3. “Real-World” Learning
Link your lessons to real world learning. Infusing real world experiences into your instructions will make teaching moments fresh and enrich classroom learning. Relating and demonstrating through real life situations, will make the material easy to understand and easy to learn. It will spark their interest and get the children excited and involved. You can make use of smart apps for preschoolers to make these sessions all the more interesting
4. Brainstorm
Make time for brainstorming sessions into your classrooms. These sessions are a great way to get the creative juices flowing. When you have multiple brains focusing on one single idea, you are sure to get numerous ideas and will also involve everyone into the discussion. These sessions will be a great platform for students to voice their thoughts without having to worry about right or wrong. Set some ground rules before you start. You can go for simple brainstorming or group brainstorming or paired brainstorming
5. Classes Outside the Classroom
Some lessons are best learnt, when they are taught outside of the classroom. Organize field trips that are relevant to the lessons or just simply take students for a walk outside of the classroom. The children will find this fresh and exciting and will learn and remember the things taught faster. Role playing is most effective for students of almost any age group. You just need to customize depending on the age group. You can even use this method for teaching preschoolers; just make sure you keep it simple enough to capture their limited attention span
6. Role Play
Teaching through role play is a great way to make children step out of their comfort zone and develop their interpersonal skills. This method comes in handy, especially when you are teaching literature, history or current events. The role playing approach will help the student understand how the academic material will be relevant to his everyday tasks
7. Storyboard Teaching
Rudyard Kipling rightly said “If history were taught in the form of stories, it would never be forgotten.” Storyboarding is a great way to teach any subject which requires step-by-step memorization or visualization highly-conceptual ideas. History teachers can use a storyboard to recreate a famous event. Such visually stimulating activity will ensure that even complex ideas are easily put across to students. You can also encourage the use of storyboards as a form of communication and let the students tell a story in pictures using their imagination
8. Stimulating Classroom Environment
A classroom environment that is well-decorated, fun, and engaging will help stimulate a student’s mind and will help think and learn better. Children, especially young ones cannot be expected to sit all day and learn. Such creative and stimulating environment will help them explore and will encourage them to learn about the subject. An environment that positively impacts the children is beneficial for the teacher as well. Schools associated with Early Years Foundation Stage(EYFS) will vouch for the fact that the learning environment has a prime role in learning and development
9. Welcome New Ideas
An open- minded attitude can help you innovating new teaching methods. Though open- minded, sometimes most of us show reluctance to new ideas. If you’re a teacher never do this, always try to accept new ideas even if it looks like strange at the beginning.
10. Think About A New Hobby
Sometimes, hectic workload may affect your engagement in teaching .If it happens to you, it’s natural. You can take a break for couple of hours and engage in some other activity that you’re interested in. This will rejuvenate you and you can return to your work with more passion and interest.
11. Work Together As a Team
As everyone knows, the end result of collaborative efforts is always immense. Think about spending some quality time with your colleagues. Ask them to share their views on improving teaching methods, you can see many of them come up with interesting strategies. So, collaborate and introduce innovative teaching methods.
12. Puzzles and Games
Learning is fun where puzzles and games are part of education. Children may not feel they’re learning when their lessons are introduced through games. Puzzles and games help children to think creatively and face challenges.
13. Start School Clubs or Groups
What about starting an after school club or group? Being a teacher you may not get enough time to work on interesting topics that you are passionate about. You can share your views and learn more from others when you have school clubs or groups.
14. Refer Books On Creativity
To be a creative teacher, you need to do some research on creative ideas and techniques. There are a lot of books on creativity. Choose some of the best works and start learning, it will be helpful for your professional development as well.
15. Love What You Do
You can give your best only if you truly love what you do. You will be more creative and inspired when you are not stressed. Loving your work keep you relaxed and give you room to experiment new ideas.
16. Introduce Lessons Like a Story
Just think, why do you watch movies with much interest? You like to watch movies because there is always an interesting story to keep you engaged. Like that, learning sessions become more interesting when you introduce it like a story. If you are creative even math lessons can be related to interesting stories.
With even the Knowledge and Human Development Authority (KHDA ) emphasizing on schools to take measures for improving the quality of teaching and learning, these innovative ideas are sure to make teaching methods more effective.
How do you improve student learning in a world where every teen holds a smartphone? Evaluating students has become extremely challenging. Some don’t pay attention in class, whereas others don’t even attend classes. The system is on the verge of a meltdown, with professors completely unable to grab attention.
The good news is there are methods and tools we can use to improve a student’s learning outcome. Here are 5 of the best.
1. Restructuring teaching methods
Both teaching and learning methods must be restructured for students to want to improve their grades, and have a bright academic future. Undergraduates are no longer engaged in class because their attention is repurposed online. They don’t pay attention because teachers often focus too much on the theoretical part of a class. Sometimes they just completely overlook that practice is what matters the most.
A brand-new approach to teaching classes might grab more attention. Consider rewarding your best students, organize weekly brainstorming classes, and set up fun projects that awakes an interest. A revamped teaching model improves outcomes because it might grab attention. When the whole process of learning something new is fun, it automatically instills drive.
Not many teachers assess their students’ learning potential. Most of them enter a class, deliver a speech, and leave. Then they come in the next day and give a test. However, grades may often interfere with a student’s real learning abilities. Evaluation must be done right. You can’t really know a student’s genuine abilities with a test (let’s not forget that cheating is a very popular sport in school).
As an alternative, you might want to consider interacting more with your students. Set up open talks and invite them to participate. Spot their core strengths and weaknesses; this way you’ll be able to determine what a student needs to fix. It could be language deficiency, lack of confidence, fear, anxiety, and more. Take a look at this post about how to give meaningful feedback.
3. The reversed learning model
The reversed learning model is a new approach that might help improve student learning outcome. It works by switching roles. The student becomes the teacher and vice-versa. Also, it might be a good idea to give up the “evil teacher position”. Punishing your students every day with a test doesn’t make them respect you, and they won’t study harder either. Even if they do, they’ll learn the information mechanically, which in the long-term has dreadful side-effects.
Mix things up in class, and befriend your students. The more comfortable they feel in your presence, the more chances you have to keep them engaged and learning with enthusiasm.
4. Say “yes” to technology
Rather than ban smartphones and tablets in class, why not welcome their use? There are lots of apps and platforms you can use to improve learning. Udemy, for example, is an online platform with courses on a wealth of subjects and domains.
The things you can do with in a one iPad classroom are endless. Take a look at this post to find some good apps. And of course you have to be able to share your iPad screen too. A lot of teachers struggle with projectors and other technology.
Recommend a course as homework, and invite your students to talk about what they’ve learned the next day. Tutorials are also highly recommended. Videos can help explain processes a lot easier, meaning that you can spend more time teaching students how to put a process into practice afterwards.
5. Teaching outside the classroom
Unconventional teaching is one of the most efficient ways to improve student learning. Rather than force students to be in class 5-8 hours a day, why not take them to the park? If the weather allows, go someplace where you can speak freely. Studies have shown that when students don’t feel constrained, they have better chances to open up and speak their minds. Open spaces like parks instill a sense of freedom. It’s an approach that might change completely how students perceive learning.
There are different approaches to compelling students to study harder. The key is to allow them the freedom of speech. Don’t put pressure on them, and use techniques that convey comfort and ease. Put yourself in their shoes, and find a way to make them perceive you as their friend, not their superior. You’ll see that in time many things will change: their attitude might change entirely, and they might get the courage to say things in class you never anticipated.
“A teacher can never truly teach unless he is still learning himself. A lamp can never light another lamp unless it continues to bum its own flame.”-R.N. Tagore.
It is the education a teacher receives after he has entered the teaching profession and after he had his education in a Teacher’s college. It includes all the programmes-educational social or others, in which the teacher takes vital part. It also includes all the extra education which the teacher received at different institutions by way of refresher courses and all the travels and visits which he undertakes.
Need and Importance:
It may be noted that the predictive value of the Teacher Education Course is no longer a matter of concern today. On the other hand, it is being recognized as a continuous process, coextensive with teaching. That is why the Adiseshiah Committee put emphasis on the organisation of in service training courses for existing teachers in schools on a mass scale in addition to pre-service education. But, yet it can be treated as a corrective and pace-setting programme for the stage of general education for which it is designed.
Following are the needs and importance of In-Service Teacher Training programme:
1. Every Teacher a student:
ADVERTISEMENTS:
Education is a life-long process. The teacher should continue to learn throughout his life. According to R.N. Tagore, “A teacher can never truly teach unless he is still learning himself. A lamp can never light another lamp unless it continues to bum its own flame.” Hence, no man or woman should decide to teach unless he or she is determined to learn, because a true teacher is a student all through his life.
2. Life-Long Education:
The International Commission on Education has further strengthened the need of in-service training by giving a new concept of life-long education. This report states, “Every individual must be in a position to keep learning throughout his life. The idea of life-long education is the key-stone of the learning society.”
3. For Professional Growth:
In-service training is most essential for the professional growth of the teacher. He needs to renovate his experience, refresh his knowledge, develop a wider outlook, benefit by the experiences of others, acquire new information and hence reoriented himself
4. Education is dynamic:
Education is dynamic which is always changing. Educational theories which were considered true twenty years back, no longer hold good today, Therefore, a teacher who received his training twenty years back, must receive new training today. He must remain in touch with latest trends in education. He must have the up-to-date knowledge of new problems, new methods, new techniques in education.
5. Training in Democratic living:
When the teachers meet in seminars or workshops, they develop a sense of security; a like- mindedness, a team spirit and a feeling of belongingness. So, in toto, the teachers get a training in democratic way of living.
To sum up all the above needs and importance of in-service teacher training, let us repeat what was stated by the Ministry of Education in England which holds good even today in our country. “The hall mark of a good teacher is that he is himself always learning and always developing his knowledge and understanding of children and young people. In short, a teacher-should he a person who, because of his attitude to knowledge, to ideas, to his fellows and to life generally is better educated today than he was yesterday and will; tomorrow better educated than he is t
Ten fields recognised as high priority topics in primary level basic teacher training
The following ten competencies are not meant to encompass the whole subject of teachers’ work. They rather strive to lay a particular emphasis on the role of trainers and teachers within the renovation of primary schooling curricula, esp. as regards the initial training of future teachers. From each of the following fields a number of possible courses or seminars are proposed that expand both on specific contents and trans-disciplinary work.
General format of the following document:
Number Reference knowledge
– additional competencies to be worked on during professional development efforts
1 To organise/animate learning environments
to know, in a given field, what contents are to be transmitted and how they should be communicated as learning objectives;
to work by taking pupils’ representation into account;
to teach by taking errors and hindrances to learning into account;
to build and plan didactic sequences and settings;
to involve pupils in research and knowledge acquisition projects.
2 Managing the process of learning
to conceive and manage task-oriented activities that are adapted to pupils’ level and possibilities;
to acquire a longitudinal vision of the objectives of primary level education;
to establish the necessary links between learning activities and their underlying theoretical background;
to observe and evaluate pupils in their learning process by using a constructionist approach (evaluation formative);
to write regular reports on learners’ progress and to take appropriate steps for their ensuing work.
3 Setting up and managing differentiated environments
to integrate heterogeneity in the classroom;
to de-compartmentalise the classroom and open it towards the exterior world;
to practice selective support and work with specifically hindered pupils;
to develop co-operative learning as well as peer-learning.
4 To implicate pupils with their work and learning
to sustain the desire to learn, to show the relation between school work and knowledge clear and to develop pupils’ self-assessment efforts;
to establish and manage a pupils’ council (classroom- or school-based) and to negotiate with the pupils various regulations and contracts;
to encourage the definition of a learner-centred project.
5 Group work
to establish team projects based on common representations;
to manage a task-oriented team, to pilot meetings;
to create and restore a pedagogical team;
to tackle and analyse complex settings such as those found in practice in professional situations within the social environment of the classroom;
to be able to manage conflictual situations or crises between persons.
6 Participating in the management of the school
to design and implement a school project (projet d’établissenment);
to manage school’s resources;
to lead and co-ordinate school’s efforts with its partners in society (the district, outside resources, parents’ associations, language teachers and outside cultural actors);
to organise and encourage pupils’ participation to the life of the school.
7 To inform and implicate parents
to lead information meetings and debates;
to manage private meetings;
to involve parents in the support and appraisement of pupils’ knowledge building.
8 Using new technologies
to use word processors;
to take advantage of the didactic potential of software within a learning process and a pedagogical project;
to use telematics for distance communication efforts;
to use multimedia application in teaching.
9 Tackling the constraints and ethical issues of teaching
to prevent violent behaviour inside and outside of school;
to fight and prevent all discrimination whether sexual, ethical, religious or racial;
to take part in the establishment of rules for the social workings of the school (discipline, penalties, assessing behaviour);
to be able to analyse the pedagogic relationship, authority and communication in the classroom;
to develop a sense of responsibility, solidarity and justice.
10 Taking upon oneself one’s professional development
to have clear and explicit rules of conduct in one’s professional practice and learning needs;
to assess oneself and one’s competencies and to build a program to one’s needs in continuing education;
to negotiate common training activities with colleagues in the school, in a network or in a specific field;
to be engaged on profession-related tasks within the school level community or in the whole educational sector;
to house or participate in the training efforts of fellow teachers.
The challenges that contribute to dropping out are often systemic and will take a coalition of teachers, school leaders, political leaders, community members, parents, and more to tackle. But that doesn’t mean there aren’t small steps you can take today.
Here are nine ways to create an immediate impact on the dropout rate at your school.
1. Tell kids the real story
Present students with data on how dropping out can impact aspects of their well-being, such as income and life expectancy.
High school graduates earn an average of $9,245 more per year than high school dropouts.
The U.S. death rate for those with less than 12 years of education is 2.5 times higher than those with 13 or more years of education.
Illustrate those statistics by inviting guest speakers, such as former students, to share their experiences so that students see the real-life stories behind the numbers.
2. Reach out to your community
Community members who don’t have school-aged children may feel like the dropout rate doesn’t affect them. But it does. Everyone wins when students stay in school. Graduation rates increase when students have community support and communities benefit with more graduates in their workforce economy.
“Dropout rates impact entire communities with decreased buying power, lower-rated schools, and decreased property values. There is a trickle effect here,” said Dr. Pamela Bruening, president of the National Alternative Education Association and consultant for the National Dropout Prevention Center at Clemson University.
3. Give students a positive place to be
When students enjoy their school’s environment, they’ll want to participate and stay in school. “A positive school culture, meaningful relationships with adults, and engaging instruction are all ways to motivate students to want to be in school,” Dr. Bruening said.
See if members of your community would like to contribute to your school culture by participating in events, donating supplies, or opening up their businesses for field trips or internships. Talk to community centers about how you can partner together to ensure at-risk students have a place to be during the entire day and into the summer.
4. Provide career and technical education
Career and technical education classes make school more interesting and meaningful for students. “Personalized learning is another way of making learning more engaging and relevant for students,” Dr. Bruening said.
She notes that the most successful career technical education programs reflect the needs of the community where they’re implemented. For example, “In more rural areas, agriculture may be more popular,” she said. “This also provides opportunities for students to prepare for ways they can contribute and help support their own communities.”
5. Hold stakeholders accountable for the graduation rate
“When everyone owns it—even the kindergarten teacher or the businessman—changes can happen systemically,” Dr. Bruening said.
Initiatives are most successful when everyone is invested and involved in seeing students graduate. “The greatest success has been experienced by school teams that train and plan together, such as the Diploma Planning Institute trainings provided by the NDPC,” Dr. Bruening said.
6. Provide multiple pathways for graduation
Not every student learns the same, and some students may have personal commitments (children, jobs, etc) outside of school that make traditional high school a challenge. You can impact the dropout rate by providing alternatives—dual enrollment, academic learning experiences, night school, and career academy schools—students can take to graduate.
Online education courses are also a popular alternative. “Online education has increased educational options for students both in credit recovery and for students who wish to graduate early,” Dr. Bruening said.
7. Use technology to engage students
Instead of competing with students’ smartphones, educators can use technology as a tool to bolster learning and keep their attention. “Student-centered learning allows teachers to take a more facilitative role in the learning process,” Dr. Bruening said. “Technology allows teachers to invite students to personalized learning like never before, but there is a paradigm shift for most teachers in thinking about instruction differently.”
Think about ways you can incorporate both the technology students already use and the technology that could get them excited about future careers into your curriculum. You could start a robotics program, for example, or try one of these innovative ideas to use social media or video in your final exams.
8. Keep schools open to serve as community hubs in the summer
When schools stay open, students are encouraged to keep their minds sharp, which can prevent them from falling behind later. “Summer offerings for students provide additional options for them to recover credits, get ahead or increase their specific skills,” Dr. Bruening said. “Summer camps that incorporate learning as well as fun can also enhance students’ skills, keeping them fresh for the start of another school year.”
Traditionally, summer school has been about cramming curriculum into the brains of students who’d rather be just about anywhere else. The best summer programs make learning engaging by providing more student choice, project-based curriculum, and individualized goals.
9. Start a mentoring program
Ongoing support through mentoring and tutoring services help keep students on track to graduate. “Mentoring programs can take many forms. Some schools assign adult mentors within the schools, some use community volunteers, some utilize older students or college students,” Dr. Bruening said. “The primary objective should be that mentors are dependable, consistent, and form strong bonds with the students receiving the mentoring.
Students report a variety of reasons for dropping out of school; therefore the solutions are multidimensional. The National Dropout Prevention Center has identified 15 Effective Strategies that have the most positive impact on the high school graduation rate. Since 1986, the National Dropout Prevention Center based at Clemson University has conducted and analyzed research, sponsored extensive workshops, and collaborated with a variety of practitioners to further the mission of reducing America’s dropout rate by meeting the needs of youth in at-risk situations.
These strategies, although appearing to be independent, frequently overlap and are synergistic. They can be implemented as stand-alone programs (i.e. mentoring or family involvement projects.) When school districts develop an improvement plan that encompasses most or all of these strategies, positive outcomes result. These strategies have been successful in all school levels from K-12 and in rural, suburban, or urban centers.
The Basic Core Strategies
Mentoring/Tutoring
Service Learning
Alternative Schooling
After School Opportunities
Early Interventions
Early Childhood Education
Family Engagement
Early Literacy Development
Making the Most of Instruction
Professional Development
Active Learning
Educational Technology
Individualized Instruction
Making the Most of the Wider Community
Systemic Renewal
School-Community Collaboration
Career and Technical Education
Safe Schools
The 15 Effective Strategies Explained
The Basic Core Strategies
Mentoring/Tutoring
Mentoring is a one-to-one caring, supportive relationship between a mentor and a mentee that is based on trust. Tutoring, also a one-to-one activity, focuses on academics and is an effective way to address specific needs such as reading, writing, or math competencies.
Service Learning
Service learning connects meaningful community service experiences with academic learning. This teaching/learning method promotes personal and social growth, career development, and civic responsibility and can be a powerful vehicle for effective school reform at all grade levels.
Alternative Schooling
Alternative schooling provides potential dropouts a variety of options that can lead to graduation, with programs paying special attention to the students’ individual social needs and the academic requirements for a high school diploma.
After School Opportunities
Many schools provide after-school and summer enhancement programs that eliminate information loss and inspire interest in a variety of areas. Such experiences are especially important for students at risk of school failure.
Early Interventions
Early Childhood Education
Birth-to-three interventions demonstrate that providing a child educational enrichment can modify IQ. The most effective way to reduce the number of children who will ultimately drop out is to provide the best possible classroom instruction from the beginning of their school experience.
Family Engagement
Research consistently finds that family involvement has a direct, positive effect on children'[s achievement and is the most accurate predictor of a student’s success in school.
Early Literacy Development
Early interventions to help low-achieving students recognize that focusing on reading and writing skills is the foundation for effective learning in all subjects.
Making the Most of Instruction
No sustained and comprehensive effort to keep students in school can afford to ignore what happens in the classroom. Strategies that produce better teachers, expand teaching methods to accommodate a range of learning styles, take advantage of today’s cornucopia of technological resources, and meet the individual needs of each student can yield substantial benefits.
Professional Development
Teachers who work with youth at high risk of academic failure need to feel supported and need to have an avenue by which they continue to develop skills, techniques, and learn about innovative strategies.
Active Learning
When educators show students that there are different ways to learn, students find new and creative ways to solve problems, achieve success, and become lifelong learners.
Educational Technology
Technology offers some of the best opportunities for delivering instruction that engages students in authentic learning, addresses multiple intelligences, and adapts to student’s learning styles.
Individualized Instruction
A customized individual learning program for each student allows teachers flexibility with the instructional program and extracurricular activities.
Making the Most of the Wider Community
Students who come to school bring traces of a wider community; when students leave school, either before or after graduation, they return to that community. It’s impossible to isolate “school” within the walls of the school building. Effective efforts to keep students in school take advantage of these links with the wider community.
Systemic Renewal
Systemic renewal calls for a continuing process of evaluating goals and objectives related to school policies, practices, and organizational structures as they impact a diverse group of learners.
School-Community Collaboration
When all groups in a community provide collective support to the school, a strong infrastructure sustains a caring environment where youth can thrive and achieve.
Career and Technical Education
A quality guidance program is essential for all students. School-to-work programs recognize that youth need specific skills to prepare them for the larger demands of today’s workplace.
Safe Schools
A comprehensive violence prevention plan, including conflict resolution, must deal with potential violence as well as crisis management. Violence prevention means providing daily experiences at all grade levels that enhance positive social attitudes and effective interpersonal skills in all students.
The strategies were developed by Dr. Jay Smink, Executive Director of the National Dropout Prevention Center at Clemson University, the associates of the Center and Mr. Franklin Schargel. They have been recognized by the U.S, Department of Education and the National Education Goals Panel as “the most effective strategies to help prevent school dropouts.”
This article throws light upon the top seven educational programmes to gear education for national integration. The educational programmes are: 1. Restating the Aims of Education 2. National System of Education 3. Redesigning the Curriculum 4. Organizing co-curricular Activities 5. Organizing National Integration Camps 6. Other Activities 7. Role of Teacher.
Programme 1. Restating the Aims of Education: Nobody can deny the fact that the primary aim of education is to produce patriotic citizen who would spearhead national progress.
Education also aims at securing co-operation and co-ordination in contrast to conflict and contradiction by creating a new social order based on the pillar of cohesion and solidarity.
Over and above, another chief aim of education should be the cultivation of homogeneous thinking based on the spirit of rationality for attacking and arresting various ever-growing problems of the nation.
Programme 2. National System of Education: National system of education is an essential pre-requisite for cultivation of national consciousness and a feeling of oneness among the people.
It embraces the following:
(a) Evolving and implementing a common and unified pattern of education throughout the country i.e. 10 + 2 + 3 pattern of education.
(b) Acceptance of aims and objectives of education by all states and union territories.
(c) Assuming a great responsibility by the centre to implement the structure of education.
(d) Need for a uniform syllabus for schools all over the nation.
(e) Providing similar opportunities for education with similar standards all over the country.
Programme 3. Redesigning the Curriculum: In order to foster national feeling the curriculum needs to be revised and redesigned. Every subject in the curriculum must be taught from the stand points of national needs and national achievements. Through different subjects of curriculum, a feeling of unity and oneness; a feeling of our rich cultural heritage, hoary tradition, lofty values, mutual interdependence of people etc. can be promoted among the budding citizens of India.
The design of curriculum for national integration is as follows:
i. National History and Geography:
It is said that history and geography are the warp and woof of all national feelings and patriotic sentiments. The students should be impressed by the lofty values and rich cultural heritage of the nation. Indian history must be taught embracing national ideas, unity in diversity, glorious freedom struggle, the steps taken by different emperors for uniting the nation and above all biographies of national heroes.
A study of geography among other things should include human geography, inter-dependence of different regions, map reading and an account of scientific and industrial development. These aspects may help in understanding the essential unity of the nation.
ii. Civics:
Students should be encouraged to value the ideals of citizenship and the importance of national integration through civics teaching. It should be taught with a national bias.
iii. Social Studies:
It should be taught to create a desirable and pleasant attitude for emotional unity and essential integrity among the people of the nation. It should include the lives and works of the great men of India and the world and also stories from the scriptures.
iv. Teaching of Languages:
Language is the vehicle of communication and acts as the vibrant cementing force in the unity of the country. Study of a common national language should be made compulsory for the sake of permanent integration of different communities in different regions or provinces.
Besides, study of regional languages and knowledge of at least one or more Indian language should be made compulsory along with English. For this, three language formulas has been devised and incorporated in our language policy. It is, therefore, suggested that people of South should learn Hindi of the Hindi belt states and the people of the Northern states should read and learn a language of south belt states.
v. Study of Art, Music and Literature:
Art is the reflection of culture which appeals one’s emotion and paves the golden way for national unity. Music, like art, satisfies the emotion which is an instrument for bringing national consciousness and cohesiveness.
Pt. Jawaharlal Nehru elegantly remarked, “Art galleries and museums in a great city are like windows which look out on the broader, richer and deeper things of life”. Literature glorifies the nation and sings the deeds of great men for the unity and integrity of the nation. Therefore, it serves the purpose of infusing the spirit of the nationalism in the minds of pupils.
vi. Moral, Religious and Humanistic Education:
With a view to achieving national integration, moral, religious, and humanistic education should form an integral part of our educational system. The budding citizens should be trained in the fundamental dictum of all religions i.e. “fatherhood of God and brotherhood of man” in order to promote national feeling. Religious tolerance and respect to all religions other than the one’s own are essential ingredients to weld the nation into one.
Better understanding of the commonalities of all religions will go a long way in fostering national unity and integration. Values like co-operation, mutual trust, sharing of joys with one another love, fellow-felineness, honesty, sincerity, punctuality, courage etc. need to be injected into the tender minds by means of curriculum.
vii. Redesigning the Textbooks:
There is an imperative need for recasting and revising books on Indian history, geography, civics, literature and languages etc. for enabling students to appreciate social, cultural, linguistic and religious solidarities of the people of India.
At the time of preparation of text books, special care needs to be taken to see that facts are not misrepresented and misinterpreted or exaggerated to create prejudice and undermine development of positive attitude.
The get-up as well as the content of text books necessitate a thorough examination and change. Both publishers and authors should be very cautious as to the selection of topic, presentation of items, facts etc. Standards and objectivities should be maintained at any cost.
Programme # 4. Organizing Co-Curricular Activities:
It is admitted on all hands that organisation of different co- curricular activities in an educational institution helps in promotion of national and emotional integration.
The following are some of the co-curricular activities for bringing out national integration:
(i) Celebration of national festivals like Independence Day, Republic Day, Children’s Day, Teacher’s Day, Martyr’s Day in the campus instills national temper and consciousness in the minds of budding citizens of the nation.
(ii) Celebration of birth anniversaries of national leaders and great men need to be organised in schools.
(iii) Celebration of festivals of other communities should be organised.
(iv) Students should be made familiar with the meanings of the verses of the National Anthem and should be taught to recite it in unison and behaved in disciplined way when it is sung.
(v) Respect of national flag, national symbols and national institutions should be taught to the children.
(vi) Special talks on unity and oneness of the country can be arranged. Eminent persons should be invited to deliver speech on national integration and nationalism.
(vii) Open-air dramas should be staged at least thrice a year in the school in which students should be encouraged to participate. Glorious events in our Indian history and the life of great national heroes should be staged with active participation of students.
(viii) Taking pledge by every student twice a year for the service of their country and their countrymen. Repetition of pledge like this “India is my country, all Indians are my brothers and sisters. I love my country and I am proud of its rich and varied heritage. I shall always strive to be worthy of it. To my country and my people. I pledge my devotion. In their well being and prosperity alone lies my happiness”.
(ix) Seminar, dramas and exhibition on the theme of communal harmony and national unity should be organised.
(x) Display of educational films and radio and T.V. talks and mass media should be used for inculcation of national outlook and national feeling.
(xi) Organisation of educational tours and trips helps the students to have first-hand knowledge about their country and face-to-face contacts by these trips and tours help in breaking the barriers and prejudices and broaden their outlook and vision.
(xii) Cultural exchanges programmes are very useful in promotion of national harmony and national consciousness. Exchange of teachers and students from one state to another will acquaint them with different parts of the country which, in turn, will enable them appreciate the ways of life of different areas in one hand and to develop ties of friendship and mutual respect with people of other states on the other-hand.
Besides, exchange of dress, imitation of manners, customs and traditions of other people need to be encouraged among the students.
(xiii) Projects for improving knowledge about other states should be undertaken. The committee on Emotional Integration (1963) suggested that schools may conduct several projects which improve their student’s general knowledge of country. For example, a ‘Know Your Country’ project can be undertaken during which children may share in the collection of information about a state in the Indian Union other than their own.
Programme # 5. Organizing National Integration Camps:
Organisation of National Integration Camps by department of school education. Ministry of H.R.D. is a right step in right direction for inculcating feelings of oneness among the students and teachers. The main objective of such camps is to enable school students understand and appreciate the social and cultural life of people in different states of India.
At the state level, state department of school and mass education and SCERT should organize these camps on a wider scale to promote a feeling of unity among the students.
Programme # 6. Other Activities:
(i) A uniform pattern of school dress for teachers and students all over the nation is a right step in the direction of creating a national feeling in their minds.
(ii) Development of community life in every educational institution is a step in right direction.
(iii) Organisation of social and national service programmes concurrently with academic studies like NCC, ACC, Scouts, NSS Camps, Red-cross, Girls Guides Camp etc. are other activities which serve the purpose of fostering of national temper in the tender minds.
(iv) Participation of students in programmes of community development and national reconstruction should be encouraged.
(v) Organisation of different games and sports, exercises etc. should be encouraged.
(vi) Development of national discipline scheme is to be implanted in the school campus for promotion of feeling of oneness.
(vii) Students, the future citizens of the country should be trained in democratic values and ideals for the full-flowering of national integration. Further, it is note-worthy to add that in order to maintain communal and religious harmony, pupils should be nurtured in secularism and values of toleration, harmony, brotherhood and fellow-feeling by suitable programmes.
Programme # 7. Role of Teacher:
It is the teacher who kindles the lamp of national integration. No programme of national integration can succeed in educational institutions unless the teachers themselves are immune from the scars of casteism, communalism, parochialism and all forms of prejudices. He is the epitome of all values and a living symbol of national integration.
Only the national-minded teachers can inculcate national values and create Indian ethos in their students and enable them to eschew the narrow loyalties of his region, religion and language. He should set himself as a model before the students who has to emulate the former in thought and deed. So, example is better than the precepts. Thus, his/her own behaviour affects national integration.
Conclusion:
To conclude, national integration is essential for all-round development of our nation. In-spite of large scale diversities, there is an underlying unity which binds all segments of people representing diverse parts of our nation.
A sense of toleration, love, sympathy patience, fellow-feeling can be generated by education by bringing a desirable change in the mind sets so that children and citizens will be able to feel, think and act in common for the goodness of the nation.
Technology in the classroom used to involve playing Oregon Trail on one of the four available PC’s in the “computer lab.” The 21st Century has made great strides since then, and children today have unprecedented technology tools at their disposal.
Despite the positive trends towards adopting technology in the classroom, the full menu of technology is still not universally available to all students. Many schools struggle with nearly-crippling budget cuts and teacher shortages, and some have had to make difficult choices.
Using technology at school has become an important talking point across all campuses from K-12, an on through higher education. This article will explore the importance of technology in the classroom.
10 Benefits of Technology in the Classroom
1. Instructors Can Personalize the Education Experience
A PBS teacher survey found that teachers like and support technology in the classroom. Tools like websites, apps, learning games, e-books, and virtual tutoring help the student learn at their own pace. Digital materials can support classroom learning topics, and introduce different teaching methods for each student’s unique learning needs.
2. Instant Access to Knowledge
The Internet gives students instant access to answers beyond what’s in their textbooks. In fact, today’s kids are already familiar with “Googling-it” to find answers to questions. The gift of the internet to the classroom gives teachers the chance to give their students a holistic view of any given subject while still giving students the guidance to find the right sources. In-classroom internet research gives teachers the opportunity to teach their students how to assess the quality of the information they find online while removing the one-sided restrictions of a textbook.
3. Student Preference
A study by Educause found that K-12 and college students prefer to have technology integrated into their curriculum. Computers, tablets, smartphones, and the internet are the same tools that they use at home. Students are already comfortable using these tools to connect with other students, their instructors, and their institution. In fact, the Educause survey found that 54% of students would typically use at least two devices simultaneously for school work.
4. Student Workplace Readiness
One of the greatest benefits for technology in the classroom is student workplace readiness. Mobility is currently the next great movement in the workplace, and students who use technology in the classroom today will be more adapted to using it in the future. The importance of technology in the classroom goes even beyond simple digital literacy: it promotes workplace soft skills like critical thinking, independent research, and cross-technology proficiency.
5. Trend toward Blended Learning Environment
The Educause survey found that 75% of students currently have experience with blended online/on premise learning. This offers several benefits, including a cost reduction for some schools. Blended learning programs often use e-textbooks to allow their students to have unlimited access to their learning material. Blended environments also support online submission of electronic documents, cutting school costs on paper and other materials. Cost-benefits aside, students say that they enjoy the benefits of blending both online and in-class learning styles.
6. Teacher Support
A 2013 PBS LearningMedia study found that 74% of teachers agree that technology enables them to reinforce their lessons. Curriculums, learning trends, and student engagement can rise or fall on the basis of teacher support. Technology in the classroom would never flourish without the support of instructors, and an overwhelming percentage of teachers are eager to use even more technology in the classrooms. Huffington Post found that, “78 percent of Kindergarten through Middle School teachers agree that technology has had a positive impact on their classroom — and that’s just the start.”
7. Proven Student Engagement
An article by the National Math and Science Initiative shows that blended learning styles keep students focused longer and makes them more excited to learn more, especially for STEM (Science, Technology, Engineering, and Math) subjects.
8. Tools are improving at an Alarming Rate
Technology toys, like interactive whiteboards, tablets, learning apps and websites, are always improving. Even the ways students access and interact with information is always improving. Developers are conscious of the benefits of technology in the classroom, and a lot of money is being spent on developing mobile apps and e-Learning courses with proven results. Also, social tools in Web 2.0 provide a learning opportunity for students to learn about internet safety while staying engaged with their educators.
9. Website Creation and Access are Cost-Effective
According to a PBS survey, websites are the most commonly used tech resources in the classroom with 56% of educators citing the use of a website. Some teachers even say that they create websites of their own to bolster their in-classroom lesson plans. The cost to develop and maintain a website are significantly less the investment in additional textbooks and workbooks. (Web sites are also easier to update than a printed textbook).
10. The Teaching Industry is Ready for Emerging Technology
Teachers the foot soldiers of education, and they’re ready to implement technology in the classroom through was many ways as possible. Unlike in previous decades, modern teachers recognize the critical importance technology plays in teaching tomorrow’s leaders. If a school district decides to implement or encourage technology, they probably won’t experience much (if any) backlash from educators.
The Importance of Technology in Education
If students, parents, and even teachers are convinced of the importance of technology in the classroom, what obstacles are standing in the way of implementing them?
The National PBS Survey found that 63% of educators say that the cost of technology is too high to successfully implement technology in the classroom. However, there are still cost-effective solutions that can help educators get the technology they need and deserve in their classroom.
Partner with an IT solutions company that already works with school districts throughout Texas and Louisiana to learn about your options for mobility, VDI, 1:1 deployment, and more. Contact Centre Technologies for more information about our education technology solutions today.
Advancement in technology today has changed the way people correspond in so many ways.
All the aspects of our life have been impacted, including education. In an age determined to generate new paths to quality education, ICT brings forward countless of benefits, enabling children with the right skill and outlook to stay ahead in the increasingly aggressive rat race.
ICT, or information and communication technology, makes many ordinary tasks uncomplicated and facilitates communications from virtually any part of the globe.
Today, the emergence of such modern education technologies has altered how students approach learning and education. The failing conventional methods prompted the birth of new-age education models that provide and support innovative pedagogy.
Information and Communications Technology (ICT) in education has been linked with the upward shift in the quality of people’s lives by improving teaching and learning. This is why a number of schools are increasingly integrating ICT in their primary school education system. Through this unique teaching method, student gain an genuine learning experience, collaboratively constructing their own knowledge and applying their learning’s in a real-world context.
The use of ICT techniques in learning/teaching has a very positive influence on a student’s learning capabilities as well. It is established that students reflect in a very positive manner towards work and education when they are using computers to complete tasks given to them, encouraging and motivating them to soak in the knowledge. Students who used technology to learn in school have an increased self-esteem and self-confidence.
Here are ways how children/students can benefit from this methodology in the times to come:
• The barrier this technology breaks are both linguistic and geographic as the information can be shared quickly and efficiently over the cloud thus, providing them access to quality education anytime and anywhere.
• The ICT methods are very effective in clearing the core concepts of the subject matter; this has been proven in enhancing the students level of understanding and retaining the knowledge.
• This method makes content more enjoyable thorough engaging narratives and high quality animation, making the whole session more interactive. This improves the retention capacity of the students, brings in more focus and makes the whole process enjoyable.
• The content can be tweaked to add value to the learning curve of the student depending on the shortcoming of a student.
• Active and independent learning are forte of this method which inculcates self-responsibility and maturity for learning
• The spatial reasoning capacity of a student gets sharpened over a period of time and the ability to solve complex geometric questions without relying on formulas get a formidable boost.
• The childs progress can be mapped in the form of a electronic journal which will help teachers and students to identify the strong and weak points.
ICT based learning not just assumes an imperative part in a student’s scholastic development yet perceives the youngster’s subjective, social and enthusiastic advancement essentially. Through refined and present day systems, such as, video conferencing, virtual reality and 3D animation, it empowers students and teachers to work together in ways that mirror a comprehensively constructive way to deal with training. Also, it augments the student’s quick learning environment, offering extraordinary chances to push learning past the bounds of the classroom.
પોતાની જાત ઉપર વિશ્વાસ ધરાવતાં લોકો ઝડપથી સફળતા મેળવીને પોતાની મંઝીલ સુધી પહોંચી શકે છે.પોતાની જાત ઉપર વિશ્વાસ ધરાવતાં લોકો ઝડપથી સફળતા મેળવીને પોતાની મંઝીલ સુધી પહોંચી શકે છે. અહંકાર ઓછો ત્યાં આત્મવિશ્વાસ વધારે! આ એક એવો ગુણ છે જે તમારુ જીવન બદલી શકે છે.આત્મવિશ્વાસ મનુષ્યની શક્તિને સંગઠિત કરીને તેને એક દિશામાં કામે લગાડે છે.
“ઘણી વાર આખા ગામને આપણી પર વિશ્વાસ હોય, પણ આપણે પોતાને પોતાની ઉપર વિશ્વાસ હોતો નથી.!”
એક દ્રષ્ટાંત કથા જોઈએ-
અમેરિકામાં એક વ્યક્તિ 10 કરોડનું દેવુ કરીને, રેલ્વેનાં પાટા નીચે સૂઇ જઇને આપઘાત કરવા જઇ રહ્યો હતો.
એટલામાંજ એક સફેદ સૂટ-બૂટ ધારિત જેન્ટલમેન ત્યાં આવ્યા અને મરતા માણસને પૂછ્યું કે ભાઇ આ શું કરો છો તમે? અને કેમ?
મોતની પથારી પર સૂતેલાએ ડરપોક જીવે પોતાના અશ્રુઅવાજે જણાવ્યું કે મારે માથે 10 કરોડનું દેવું થઇ ગયું છે, અને એટલે જ માટે હું મરવા જઇ રહ્યો છું.
સફેદ સૂટ-બૂટ ધારિત કરોડપતિ જેન્ટલમેને આ વાત સાભળતાની સાથેજ પોતાના ખિસ્સામાંથી 5-5 કરોડનાં બે ચેકો કાઢીને મરતાં માણસને આપ્યા અને કહ્યું કે જિંદગી કિમતી છે, આ લે ચેકો અને જા તારું દેવુ ઊતાર.
મરતાં માણસની આંખમાં અશ્રુધારા વહેવા માંડી. એનાં હજારો સવાલો હતાં.
વાંચનાર સર્વેને મારો એકજ પ્રશ્ન: આપણે આ મરતાં માણસની જ્ગ્યાએ હોઇએ તો પહેલાં બેન્કમાં જઇએ ચેકો વટાવવા. પણ આ મરતાં માણસે શું કર્યું, એ જોઇએ.
ત્યાથી જઇને એ માણસે પોતાના ભગવાન સામે જઇને હાથ જોડ્યાં અને મસ્તક નમાવીને જીવન બક્ષવા માટે આભાર માન્યો અને એ 5-5 કરોડનાં ચેકો ભગવાન સમીક્ષ મૂકી દીધા. અને સંકલ્પ કર્યો કે આ ચેકો હું ત્યારે જ વટાવીશ જો મારી બીજો કોઇ રસ્તો નહિ હોય.
એ માણસ ત્યાંથી જીવનદાન લઇને નિકળ્યો અને એક મહિનો વિતી ગયો, બીજો, ત્રીજો, ચોથો, પાંચમો, અને આખરે છઠ્ઠા મહિને પોતાનું દેવુ લગભગ પૂરું કરી દીધું અને સફળતાના સ્વમાન સાથે ભગવાન પાસે આવ્યો અને પેલા 5-5 કરોડનાં ચેકો લઇને રેલ્વે ટ્રેક પાસે પેલા સફેદ સૂટ-બૂટ ધારિત જેન્ટલમેનને શોધવાં ગયો. એ સ્વમાનીને એ ધોળો જેન્ટલમેન દૂરથી આવતાં દેખાયો. સ્વામાની પુરૂષે લાંબો હાથ કરીને બૂમ પાડી, કે “હેય જેન્ટલમેન!”
એટલી વારમાં તો પાછળથી 4 પોલિસવાળા એક પાંજરુ લઇને આવ્યા અને પેલા જેન્ટલમેનને પકડીને પિંજરામાં નાખી દીધો. પેલો સ્વમાની તો જોઇને છ્ક જ થઇ ગયો. એણે પોલિસોને પૂછ્યું કે તમે આ જેન્ટલમેનને પકડીને ક્યાં લઇ જાવો છો? પોલિસોએ કીધું કે ભાઇ, આ એક ગાંડો માણસ છે. જે મળે એને ચેકો લખીને આપી દે છે!
બોલો સ્તબ્ધ થઇ ગયા ને? સાહેબ જિંદગી આવી જ છે, પોતાનામાં વિશ્વાસ કેળવો.
મિશન જ્યોત પરિવાર નડિયાદ દ્વારા શિક્ષક સ્નેહ મિલન સમારંભ
મિશન રોડ સ્થિત મિશન જ્યોત પરિવાર નડિયાદ દ્વારા શિક્ષક સ્નેહ મિલન સમારંભનું તારીખ 10/06/18 ના રોજ સાંજે4.00 કલાકે ક્રાઈષ્ટ ધ કિંગ ચર્ચ ખાતે યોજાશે. સમાજ માટે સતત પ્રવૃતિશીલ મિશન જ્યોત પરિવાર સાથે શિક્ષકો અને વિવિધ ક્ષેત્રના નિષ્ણાતો જોડાયેલા છે. જેઓ પોતાની શક્તિઓના ઉપયોગ દ્વારા યુવા વિકાસ, ઘડતર અને સામાજિક ઉત્થાન ની પ્રવૃતિઓ કરી રહ્યા છે.
નવાસત્રથી વધુ વિકાસલક્ષી કાર્યક્રમોના આયોજન અને નવા વિચારોના આદાનપ્રદાન માટે આ સમારંભ યોજાશે. દરેક મિશન રોડ વિસ્તારના શિક્ષકોને હાર્દિક આમંત્રણ
આણંદ લાંભવેલ રોડ ઉપરઅકસ્માત જોઈ કર બાજુમાં પાર્ક કરી.એક સાઇકલ સવાર ને અકસ્માત નડ્યો હતો.કોઈ અજાણ્યો વાહનચાલક ટક્કર મારી ચાલી ગયો હતો.
અકસ્માત સ્થળ ઉપર માત્ર ત્રણ ચાર ખેતમજુરો ઉભા હતા.ગંભીર રીતે ઘાયલ ઈજાગ્રસ્ત પાસે જઈ તેની સ્થિત પુછવા પ્રયત્ન કર્યો પણ તેના મુખમાંથી સ્પષ્ટ શબ્દો નીકળી જ ન શક્યા.એટલે અમે ત્રણ ચાર જણે તેને સાચવીને ઊંચકીને લીમડાની છાંય તળે સલામત સુવડાવ્યો.
હનુમાન જયંતિ અને ઈસ્ટરની દોડધામ રોડ પર હતી.મોટાભાગના વાહન ચાલકો અકસ્માતમાં ઘાયલ વ્યક્તિ અને સાયકલ જોઈ વાહન હંકારી જતા હતા.મને લાગે છે ત્યાં સુધી અકસ્માતમાં ઈજાગ્રત કોઈ પરિચિત નથી ને..તે જોવાની ઇન્તેજારી હોઈ છે.
મેં મોબાઈલથી ૧૦૮ ને ફોન કર્યો.મને જોઈ મિત્ર મનીષ પણ બાઈક સાઇડમાં મૂકી આવી ગયો.તેને પેલા ભાઈના ખિસ્સામાં ફંફોસ્યું ત્યારે તેમનું નામ ઓળખકાર્ડ મળ્યું જેમાં નામ હતું ઈશ્વર રામભાઈ હરીજન.
ગંભીર ઘાયલ ઈશ્વરભાઈ જ્યાં પટકાયા હતા ત્યાંથી એક કિમીના અંતરે હનુમાન મંદિર હતું.તહેવારને કારણે ટ્રાફિકજામથી મંદિર છલકાયું હતું.ઈશ્વરમાં લીન થવા પડાપડી હતી પણ અહી પેલો ઈશ્વર મોત માટે ઝઝૂમતો હતો.સ્થાનિક મજુર જે ઈશ્વરની પાસે ઉભા હતા તેમને કહ્યું,સાહેબ!અહી નિયમિત અકસ્માત થાય છે..એટલે લોકો આ જગ્યાએ ઉભા પણ રહેતા નથી.
ઈશ્વરભાઈને લેવા ૧૦૮ ક્યારનીય નીકળી પણ ના દેખાઈ તે ના જ દેખાઈ.અમે મરી ગાડીમાં બેસાડી જેમના નામમાં ઈશ્વર જ ઈશ્વર છે તેમને સરકારી હોસ્પિટલ ખસેડ્યા.જ્યાં તેમના સગા વ્હાલા આવ્યાં.ડોકટરે પ્રાથમિક સારવાર આપી ઈશ્વરનેઈશ્વરને નડ્યો કરમસદ ખસેડ્યા.
હું આણંદ થી નડિયાદ પરત ફરી રહ્યો હતો ત્યાં ટ્રાફિકમાં ફસાયો.ઈશ્વરને શોધતા અને ઈશ્વરમાં લીન થવાની દોડધામમાં લોકો મુખ્ય માર્ગ ઉપર વાહનો પાર્ક કરી દર્શને ઉપડ્યા હતા.મનુષ્યનું ઈશ્વરભક્તિનું સુંદર દ્રશ્ય લાંભવેલ મંદિર બહાર જોવા મળ્યું.
પોલીસની ગાડી અને ટોળું પાર્કિંગના વાહનોમાં ઉભું હતું.ઈશ્વરને મળવાની ઉતાવળમાં જ વાહન ચાલકે ઈશ્વર,રામ.હરીનો ત્રિવેણી સંગમ ધરવતા ઈશ્વર રામભાઈ હરીજનને ટક્કર મારી હોઈ!
શક્યતાઓ જે હોઈ તે પણ મનુષ્ય મંદિર,મસ્જીદ અને ચર્ચમાં ઈશ્વરને શોધતા થાક્યો નથી. માર્ગ ઉપર તો તેને માત્ર દોડવાનું જ ફાવે છે.ઈશ્વર મનુષ્યની આંધળી દોડમાં ઘાયલ થયો છે.રોજે રોજ ઈશ્વરને અકસ્માત નડી રહ્યો છે. ઈશ્વરનો માર્ગ કયો?સમજાશે ત્યારે જીવનયાત્રા સાચી.
ચરોતરમાં શ્રધ્ધાભેર ખ્રિસ્તી સમાજ દ્વારા ગુડ ફ્રાઇડે”શુભ શુક્રવાર’ની ઉજવણી કરવામાં આવી.
ગૂડ ફ્રાયડે એટલે ઈશ્વરમાં શ્રદ્ધા રાખનાર માનવમાત્રના તારણનો દિવસ.માનવ પ્રત્યે પ્રભુના પ્રેમની પરાકષ્ઠાનો દિવસ.ઇસુ ક્રૂસ ઉપર મૃત્યુને ભેટીને સમગ્ર માનવજાતને પાપમાંથી મુક્તિ આપે છે.ઈસુની પીડા અને ક્રૂસ ઉપરના મૃત્યુની યાદ કરી ચરોતરના ખ્રિસ્તી પરિવારોએ ગૂડ ફ્રાયડે પર્વની ઉજવણી કરી હતી. પ્રેમ,કરૂણા અને ક્ષમાના અવતાર ભગવાન ઇસુના પવિત્ર શહિદ દિવસ ગુડફ્રાયડે”શુભ શુક્રવાર’ નિમિત્તે આણંદ-ખેડા જીલ્લાના ચર્ચોમાં પ્રાર્થના,ક્રૂસના માર્ગની ભક્તિ,ક્રૂસ વંદન કરી માનવમુક્તિ માટે ઇસુએ આપેલી પ્રાણની આહુતિને યાદ કરવામાં આવી હતી.
ઈસુ ખ્રિસ્તને આ દિવસે ક્રૂસ ઉપર જડી દેવામાં આવ્યાં હતા જેને યાદ આણંદ-ખંભાત,નડિયાદ ખાતે ચર્ચમાં જીવંત ક્રૂસના માર્ગની ભક્તિ કરવામાં આવશે.નડિયાદના સેન્ટ મેરીઝ ચર્ચ,આણંદ ગામડી સ્થિત સેન્ટ ઝેવિયર્સ ચર્ચ સહિતના ચર્ચોમાં જીવંત ક્રૂસના માર્ગની ભક્તિ કરવામાં આવી હતી.ઉપરાંત ખંભાત મરીયમપુરા,નડિયાદ ક્રાઇષ્ટ ધ કિંગ ચર્ચ,ચાવડાપુરા ચર્ચ તથા ઉમરેઠ ફાતિમા ચર્ચ,ખંભોળજ અનાથોની માતા ચર્ચ,સલુણ સ્થિત દિવ્ય દયા માતા ચર્ચ સહિતના ચર્ચોમાં પ્રાર્થના સભા યોજાઈ હતી અને ઇસુની પીડાનું સ્મરણ કરી મહાવ્યથાનું સ્મરણ,ક્રૂસ વંદના અને પરમ પ્રસાદ અંગીકાર સહિતની વિધિ યોજવામાં આવી હતી.
નડિયાદના મિશન રોડ સ્થિત ક્રાઈષ્ટ કિંગ ચર્ચ ખાતે “સવારે ૭.૩૦ કલાકે નવદીપ દીપ નગરથી ચર્ચ સુધી ક્રૂસ ના માર્ગની ભક્તિ જેમાં ફાધર અગુસ્ટીને ઈસુની પીડાનું સ્મરણ કરાવ્યું હતું.
આણંદ,નડિયાદ સહીત ચરોતરના તમામ ચર્ચોમાં બપોરે ત્રણ કલાકથી ઈસુના મૃત્યુને યાદ કરી શુભ શુક્રવારે પ્રાર્થના અને પીડાનું સ્મરણ કરવામાં આવ્યું હતું.
ધર્મગુરુ ફાધર અગુસ્ટીને જણાવ્યુ હતુ કે,આપણે જો બીજાના દુઃખમાં સહભાગી થઈએ તો જ ઈશ્વરના રાજ્યમાં પ્રવેશ મળે.તમે કોઈના દુખ દુર કરવા મદદરૂપ બનો તો જ તહેવારની સાર્થકતા સાચી.
ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયના આર્ચ બિશપ થોમસ મેક્વાનનો સંદેશ
” મૃત્યુ પછી અંગોનું દાન આપવું જોઈએ ‘
“ગૂડ ફ્રાયડેના દિવસે પ્રભુ ઇસુ ખ્રિસ્તની પીડા પર ચિંતન શા માટે કરીએ છીએ?શા માટે ઈશ્વર પુત્રે દુઃખ વેઠવું પડ્યું?કારણ,આપણા પાપ ના ઈલાજ માટે.ક્રૂસ ઉપર ઈસુએ બલિદાન આપ્યું.એમના લોહીને કારણને આપણને પાપમાંથી મુક્તિ મળી છે.ક્રૂસ પ્રભુના પ્રેમની નિશાની છે.ઈશ્વર હોવા છતાં તેમણે સેવકની જેમ પ્રાણ છોડ્યા.તેઓ ક્યારેય ધીરજ છોડી નથી.ક્રોસ આપણા જીવનમાં આવશે જ,દુઃખ,મુશ્કેલીઓ આવશે.તેને સહર્ષ સ્વીકારજો.શ્રધ્ધાથી આવકારી સ્વીકારીજો.ક્રોસ ઉપર તેઓ નિર્વસ્ત્ર હતા.માત્ર ત્રણ ખીલા જ હતા.આપણે ભૌતિક વસ્તુઓ પાછળ દોડીએ નહિ.આપણા ભાઈ ભાંડુઓ માટે ભોગ આપતા શીખીએ.આપણા મૃત્યુ પછી અંગોનું દાન આપવું જોઈએ.
ઈસુની પીડાનું સ્મરણ અને જીવંત ક્રૂસના માર્ગની ભક્તિ કરશે
પ્રેમ,કરૂણા અને ક્ષમાના અવતાર ભગવાન ઇસુના પવિત્ર શહિદ દિવસ ગુડફ્રાયડે નિમિત્તે આણંદ-ખેડા જીલ્લાના ચર્ચોમાં પ્રાર્થના કરવામાં આવશે અને માનવમુક્તિ માટે ઇસુએ આપેલી પ્રાણની આહુતિને યાદ કરવામાં આવશે.
ચરોતરનાઆણંદ,ખેડા,ખંભાત,નડિયાદ,ડાકોર,ઉમરેઠ,ખંભોળજ,કપડવંજ,કઠલાલ,મહુધા,માતર,તારાપુર,બાલાશિનોર સહિતના વિસ્તારોમાં ખ્રિસ્તી પરિવાર ગુડ ફ્રાઇડેના દિવસે ઉપવાસ કરી દેવાલયોમાં મોડી રાત સુધી પ્રાર્થના કરશે. ઈસુ ખ્રિસ્તને દિવસે ક્રૂસ ઉપર જડી દેવામાં આવ્યાં હતા. આણંદ-ખંભાત,નડિયાદ ખાતે ચર્ચમાં જીવંત ક્રૂસના માર્ગની ભક્તિ કરવામાં આવશે.
આણંદ શહેરના ચાવડાપુરા ચર્ચ તથા ઉમરેઠ ફાતિમા ચર્ચ,ખંભોળજ અનાથોની માતા ચર્ચ,સલુણ સ્થિત દિવ્ય દયા માતા ચર્ચ, ખંભાત સેન્ટ ઝેવિયર્સ ચર્ચમાં પ્રાર્થના સભા યોજાશે અને ઇસુની પીડાનું સ્મરણ કરશે..નડિયાદના મિશન રોડ સ્થિત ક્રાઈષ્ટ કિંગ ચર્ચ ખાતે “સવારે ૭.૩૦ કલાકે નવદીપ દીપ નગરથી ચર્ચ સુધી ક્રૂસ ના માર્ગની ભક્તિ યોજાશે જેમાં ફાધર લુકાસ ઈસુની પીડાનું સ્મરણ કરાવશે.અહીં મોટી સંખ્યામાં ખ્રિસ્તી ભાઇબહેનો હાજર રહેશે
ગુડફ્રાયડે નિમિત્તે સેન્ટ ઝેવીયર્સ ચર્ચ ખંભાત, જીટોડિયા ચર્ચ આણંદ, ઉમરેઠ,કપડવંજ, સેન્ટ મેરીઝ ચર્ચ નડિયાદ, મિશન રોડ નડિયાદ ચર્ચ સહિત જીલ્લાના તમામ ચર્ચમાં બપોરે ત્રણ કલાક થી ઈસુના મૃત્યુને યાદ પવિત્ર શુક્રવારે પ્રાર્થના અને પીડાનું સ્મરણ કરવામાં આવશે. જેમાં મોટી સંખ્યામાં ખ્રિસ્તી ભાઈ-બહેનો ઉપસ્થીત રહેશે.
ઇસુએ માનવજાતના કલ્યાણ માટે આપેલા બલીદાનનો પવિત્ર દિવસ
ખંભોળજના ધર્મગુરુ ફાધર અરુલે જણાવ્યુ હતુ કે, ગુડફ્રાયડે એ ભગવાન ઇસુએ માનવજાતના કલ્યાણ માટે આપેલા બલીદાનનો પવિત્ર દિવસ છે. ચર્ચમાં સવારે ગુડફ્રાયડે નિમિત્તે ક્રુઝના માર્ગની ભક્તિ કરવામાં આવશે અને સાંજે પ્રભુ ઇસુની ભક્તિ કરવામાં આવશે.
ખંભાતની એક એવી શાળા જ્યાં માસિક ૫૦ રૂપિયા જેવા નજીવા દરે ખાનગી શાળાઓને શરમાવે તેવું ઉત્તમ શિક્ષણ આપવામાં આવે છે.રાજ્ય કક્ષાએ બોર્ડ પરીક્ષામાં ટોપટેનમાં વારંવાર સ્થાન મેળવનાર અને તમામ ક્ષેત્રે બાળકોનો સર્વાંગી વિકાસ કરનાર ધી કેમ્બે એજ્યુકેશન સોસાયટી સંચાલિત શ્રી માધવલાલ શાહ હાઇસ્કુલ રાજ્યની અગ્રીમ હરોળની શાળા બની છે.
જે સંસ્થાના બાળકોએ રાજ્ય પરીક્ષા બોર્ડમાં ઘણીવાર એક થી દસમાં સ્થાન મેળવેલ છે,નેશનલ યોગ સ્પર્ધામાં ચેમ્પિયન થી લઇ સાયન્સ ફેરમાં પણ રાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે અગ્રેસર.શાળાના શિક્ષકો જનરલ નોલેજ થી લઇ રાષ્ટ્રીય કક્ષાની સ્પર્ધાઓ-પરીક્ષાઓ લઇ બાળકને વર્તમાન પ્રવાહથી વાકેફ કરે છે.શાળાના બાળકો નેશનલ મેરીટ,નવોદય પરીક્ષા,શિષ્યવૃત્તિ પરીક્ષા,પ્રખરતા શોધ પરીક્ષા આપી સક્ષમ બને છે.ઉપરાંત સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓથી વાકેફ પણ કરવામાં આવે છે.
ધો.૬ થી ૧૨ નું ઉત્તમ શિક્ષણ આપતી શાળામાં બાળકોને વિદેશમાં શિક્ષણ માં રહેલી તકો અને IIM,IIT સહિતની સંસ્થાઓમાં પ્રવેશ અંગે માર્ગદર્શન આપવામાં આવે છે.
શાળામાં પી.એચ ડી થયેલ શિક્ષકો છે ઉપરાંત ઉંચ્ચ શિક્ષણ ધરાવતાં શિક્ષકો છે.શાળાના શિક્ષકો માધ્યમિક શિક્ષણ બોર્ડના પેપર શેટર થી લઇ પાઠ્યપુસ્તક લેખનની કામગીરી બજાવે છે.આ એક એવી શાળા છે જેમાં વર્ગખંડમાં અલાયદું અખબાર આવે છે.આ શાળામાં ગુજરાતી-સમાજ-હિન્દી સંસ્કૃત જેવી ભાષાની ક્વિજ યોજાઈ છે.બાળકોને શિક્ષણ સાથે ગમ્મત મળે તેવી સ્પર્ધાઓ યોજાઈ છે.આઈ.ટી ક્લાસમાં દુનિયાભરનું જ્ઞાન આપવામાં આવે છે.રાજ્યના ઉત્તમ લેખકો,વક્તાઓ,સન્માનીય નાગરિકોને બોલાવી તેમનું માર્ગદર્શન બાળકો-શિક્ષકોને આપવામાં આવે છે.
આ શાળામાં પ્રવેશ મેળવનાર માટે કોઈ ધારાધોરણ નથી કારણ કે શિક્ષકો માને છે કે,”સામાન્ય વિધાર્થીનું પણ સાચું ઘડતર થાય તો જ તે શાળા સાચું શિક્ષણ આપે છે.ઉચ્ચ મેરીટ ધરવતા બાળકો મેળવી ઉચ્ચ પરિણામ મેળવી શકાઈ પણ સામાન્ય બાળકોનું ઘડતર કરી તેને ઉચ્ચ કારકિર્દી ઘડવી.”
આ શાળાના અનુભવી શિક્ષકો અન્ય સંસ્થાઓના શિક્ષકોને પણ તાલીમ આપે છે.શાળા ગુજરાતી માધ્યમની હોવા છતાય નજીવી ફી માં ખાનગી શાળાઓને શરમાવે તેવું સર્વાંગી શિક્ષણ આપે છે.જેને કારણે જ શાળાની વિધાર્થીની રીતુ રાજેશભાઈ પટેલ ગુજરાત બોર્ડમાં ધો.૧૦ માં આઠમો નંબર (૯૪.૧૫ ટકા )અને ખુશ્બુ દીપકભાઈ પટેલ બોર્ડમાં સાતમો ક્રમાંક (૯૯.૩૩ પર્સન્ટાઇન રેન્ક )સાથે ઉત્તીર્ણ થયેલ છે.ખંભાતના જ નહિ છેવાડાના ભાલ પંથકમાંથી બાળકો આ શાળામાં શિક્ષણ લેવા આવે છે.
શાળાના બાળકો ડોક્ટર થી લઇ વૈજ્ઞાનિક સુધી પહોચ્યા છે.
સાહિત્યિક સ્પર્ધાઓ,રમતગમત અને કલા શાળાના બાળકોમાં શિક્ષણનો ઉત્ત્સાહ વધારે છે.સ્પર્ધાઓમાં શાળા હરહમેશ રાજ્ય કક્ષાએ અગ્ર્રેસર રહે છે.શાળાના શિક્ષકો પણ iimના ઇનોવેશન પ્રોગ્રામમાં જોડાયેલા હોઈ તેનો લાભ બાળકોને મળે છે.
શાળાના વિધાર્થી મેહુલ રાવલને ભારત સરકારનો મિસ્ટર યોગી એવોર્ડ મળેલ છે.જયારે પ્રજપતિ હર્ષિત,વિવેક ખાતરી,પ્રીતેશ રાવળ જેવા અનેક બાળકોએ રાષ્ટ્રીય તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે જ્વલંત સફળતાઓ મળેવી છે.
હાલમાં ધો.૬ માં પ્રવેશ કાર્યવાહી ચાલી રહી છે.અન્ય પ્રવેશ અંગેની માહિતી શાળા કાર્યાલયમાં ઉપલબ્ધ છે.
ખેડા જિલ્લામાં વસતા ખ્રિસ્તી સમુદાયના નાગરિકોએ પવિત્ર સપ્તાહના રવિવારે શ્રદ્ધાપૂર્વક દેવાલયોમાં ‘પામ સન્ડે’ તાડપત્રના રવિવારની ઉજવણી કરી હતી. આણંદ,નડિયાદ, ઉમરેઠ, પેટલાદ, આંકલાવ, નગરા,કપડવંજ,ડાકોર,મહુધા,કઠલાલ, ખંભોળજ તેમ જ ખંભાત સહિતના ચર્ચમાં અતપિવિત્ર સપ્તાહનો પ્રારંભ થયો હોઈ ઈસુખ્રિસ્ત માટે પ્રાર્થના, બાઇબલ અધિવેશન, શિબિર સહિતના કાર્યક્રમ યોજાઈ રહ્યા છે.
આ અંગે ધર્મગુરુ ફાધર જેસેપાથે જણાવ્યું હતું કે-‘યરૂસાલેમમાં ઈશુનો વિજય પ્રવેશ’ અર્થાત ‘તાડપત્રનો રવિવાર’.આ દિવસે ઈશુએ ખોલકા ઉપર બેસીને પોતાની મૃત્યુયાત્રા ભણી પ્રયાણ આદર્યું. લોકોએ હાથમાં ખજૂરીના તાડપત્રો લઇ તેમનું એક રાજા તરીકે સ્વાગત કર્યું.ઇસુના સંઘર્ષ અને પછી મુક્સ્તીદાતાની ઓળખને આપણે ભૂલી જવા ન જોઈએ.આપણે હમેશા સારી બાબતોમાં હાજરી આપીએ છીએ પરંતુ દુખદ ઘટનો ઓથી દુર રહીએ છીએ.તે અયોગ્ય છે.કોઇપણ વ્યક્તિના દુઃખમાં આપણે સહભાગી બની સાચા માનવી તરીકેની જવ્બદારી નિભાવવી જોઈએ.
નડિયાદમાં તાડપત્ર સાથે ખ્રિસ્તી પરિવારોએ જે.કે પાર્ક થી સરઘસ નીકળ્યું હતું જે એલિમ ચર્ચ માર્ગે થઇ ક્રીષ્ટ ધ કિંગ ચર્ચ પહોચ્યું હતું.જ્યાં ચર્ચમાં સંજયભાઈ વાઘેલા અને રોમાં મેકવાન દ્વારા ધર્મગુરુ સાથે “મહા પ્રસ્થાનનું “વાંચન કરાયું હતું.
પવિત્ર સપ્તાહના પ્રારંભે ક્રાઇષ્ટ ધ કિંગ ચર્ચના ધર્મગુરુ ફાધર લુકાસે જણાવ્યું હતું કે, ખ્રિસ્તીજનો ૪૦ દિવસ ઉપવાસ કરે છે. ઈસુખ્રિસ્તે માનવજાત માટે બલિદાન આપ્યું. ક્ષમા, પ્રેમ બલિદાનના સાક્ષાતસ્વરૂપ ભગવાન ઈસુએ પોતાના શિષ્યો સાથે છેલ્લું ભોજન લીધું હતું. ભોજન પહેલાં શિષ્યોનાં પગ ધોયા હતા અને નમ્રતા તથા સાદગીનો સંદેશો આપ્યો હતો. ‘પામ સન્ડે’ના ભાગરૂપે ચર્ચમાં મીસ (માસ) તથા તાડપત્ર સાથે સરઘસનું ઠેર-ઠેર આયોજન હાથ ધરાયું હતું. તમામ પ્રોટેન્ટન્ટ દેવળોમાં સોમવારથી શરૂ કરી શનિવારની રાત સુધી દરરોજ ખ્રિસ્તીજનો ભેગા મળી બાઈબલનું વાંચન કરી ઈસુ ખ્રિસ્ત માટે પ્રાર્થના કરશે.
પવિત્ર સપ્તાહનો પ્રારંભ
‘પામ સન્ડે’થી ખ્રિસ્તી કેથલિક પરિવારો પ્રાર્થના અને શિબિરમાં જોડાશે.પવિત્ર સપ્તાહમાં પ્રાર્થનાને વિશેષ મહત્વ આપશે. જે ગુરુવાર બપોર સુધી ચાલશે અને બપોર બાદથી શનિવાર મધ્યરાત સુધી તમામ દેવાલયોમાં સતત દિવસ-રાત પ્રાર્થના ચાલશે. સપ્તાહના અંતિમ ત્રણ દિવસ ગુરુવાર, શુક્રવાર અને શનિવાર વર્ષના સૌથી પવિત્ર દિવસ ગણાય છે.
સવારે ઉઠેલું બાળક ઘરમાં માતાપિતાનો નાણા બાબતનો ઝગડો જુવે છે.રાત્રે શાળાની ફી ના પૈસા બાબતે પિતાએ ધમકાવ્યો હતો.
બ્રસ કરી બાળક માતા પાસે ચા ની માંગણી કરે છે ત્યારે માતાના હાથમાં દાઝી ગયાનો ફોલ્લો જુવે અને ગાલ પર ઉપસેલા સોર!તેન ખબર છે કે આજે લંચ બોક્ષમાં મમરા મળશે.
શિક્ષકે ગોખવા આપેલ કવિતામાં ચિત ચોટતું નથી.નિરાશ વદને ખભે ઘર અને ભણતરનો ભાર લઈને શાળા તરફ પ્રયાણ કરે છે.તે મનોમન વિચારે છે કે,જો શાળામાં આજે શિક્ષક સજા કરે,ઠપકો આપે કે અપમાન કરે તો મારે શાળા અને ઘર છોડી દુર-દુર ચાલ્યા જવું.
વિચારો કે પહેલો પીરીયડ તમારો છે.આગળની ઘટના શું હશે?કાવ્ય તમે ગોખવા આપ્યું છે.તમે નિયમિતતા અને શિસ્તના આગ્રહી છો.
શાળામાં ભણતા બાળકોને એક જ લાકડીએ હાંકવા?નિયમિતતાનો આગ્રહ અને સિધ્ધાંત સહુ માટે સમાન હોઈ તો પછી પેલા બાળકનું શું થાય?
તમે બાળકના મનમાં આનંદની રંગોળી પૂરી શક્યા?તમે મુશ્કેલી કે હતાશા સામે લડવાની હિંમત આપી નવું જીવન કે નવી દિશા આપનાર શિક્ષક છો?
ગાંધીજી અે નડિયાદમાં દશા શ્રીમાળીની વાડી ખાતે વિશાળસભામાં સત્યાગ્રહનું અેલાન કરી દીધું, તેમણે લોકો પાસે પ્રતિજ્ઞા પત્ર ભરાવ્યું. પ્રતિજ્ઞા અપાવતાં અગાઉ કહ્યું હતું કે, ઇશ્વરને નામે લીધેલી પ્રતિજ્ઞા તોડી શકાય જ નહીં. અને હજારો માણસોની પ્રતિજ્ઞા મારા ભોગે પળાતી હોય, તો આ દેહ જાય તો પણ ભલે. પ્રતિજ્ઞા તોડીને મને આઘાત કરે તેના કરતાં રાત્રે આવી મારી ગરદન કાપે એ ઠીક. મારી ગરદન કાપનારને માફ કરવા હું ઇશ્વરને કહું, પરંતુ પ્રતિજ્ઞા તોડી આઘાત કરનાર માટે હું માફી માગી શકું નહીં. મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી અમદાવાદમાં મિલ મજૂરોને હકક અપાવી રહ્યા હતા. ત્યારે જ એમને માહિતી મળી કે ખેડાના ખેડૂતો મોટી મુસીબતમાં છે.
તેમનો પાક નષ્ટ થઇ ગયો છે છતાં એમની પાસે વેરો ઉઘરાવવામાં આવી રહ્યો છે. વિઠ્ઠલભાઇ અને ગાંધીજીએ તપાસ કરી તો બહાર આવ્યું કે ખેડૂતોની માગણીઓ વાજબી છે. નિયમ મુજબ, સંપૂર્ણ વેરા પર માફી હોવી જોઇએ. ગાંધીજીએ તાત્કાલિક આદેશ આપ્યો કે આપણે ખેડા જવું જોઇએ. ગાંધીજી નડિયાદ પહોંચી ગયા. ત્યાં જઇ ખબર પડી કે આખા જિલ્લાનો પાક બરબાદ થઇ ગયો છે. ખેડૂતોના જણાવ્યા મુજબ, ચોથા ભાગનું પાક ઉત્પાદન પણ થયું નથી. સ્થિતિને જોઇને જ વેરાની માફી થઇ જવી જોઇતી હતી, પણ સરકારી અધિકારીઓ ખેડૂતોની વાત સાંભળવા તૈયાર જ નહોતા.
ખેડૂતોના બધા જ પ્રયાસો નિષ્ફળ ગયા એટલે ગાંધીજીએ તેમને સત્યાગ્રહ કરવાની સલાહ આપી. ગાંધીજીએ નડિયાદ ખાતે ખેડા સત્યાગ્રહનું એલાન કરી દીધું. ગામલોકોને સત્યાગ્રહનો અર્થ સમજાવતાં ગાંધીજીએ કહ્યું કે, આપણે મનુષ્ય છીએ, પશુ નથી. સત્યની ખાતર આગ્રહપૂર્વક ના કહેવું એ જ સત્યાગ્રહ છે. પહેલીવાર અહિંસાનો નારો આપતાં ગાંધીજીએ કહ્યું કે, હું તમને હક્ક અપાવીશ પણ મારી એક શરત છે. અંગ્રેજ સરકાર ભલે તમારી પર ડંડા વરસાવે કે ગોળીઓ, તમે હિંસા નહિં કરો. જો તમે હિંસાનો જવાબ હિંસાથી આપ્યો તો હું વચ્ચેથી જ સત્યાગ્રહ છોડી દઇશ.
તમે ઢોર કે ઘરેણાંને નથી પરણ્યાં, પતિઓને સત્યાગ્રહથી રોકતા નહીં
અંગ્રેજ ભલે તમને તળાવમાં ડૂબાડે કે અગ્નિમાં બાળે, એક રૂપિયો ના આપતા
ગાંધીજી ખેડૂતોને કહે છે કે, અંગ્રેજ સરકાર ભલે તમને પેલા તળાવમાં ડૂબાડે કે અગ્નિમાં બાળે, તો પણ સરકારને એક રુપિયો આપતા નહીં. હજારો માણસોની પ્રતિજ્ઞા મારા ભોગે પળાતી હોય તો આ દેહ જાય તો પણ ભલે. દુ:ખ સહન કરીને દુ:ખમાંથી નીકળી જવું એ જ સત્યાગ્રહ છે. સુખ આપણે મારીને કે મરીને લઇ શકીએ. પહેલો ઉપાય પશુનો અને બીજો મુનુષ્યનો છે. પ્રજા મતની વિરુધ્ધ જઇ કોઇ રાજા રાજ કરી શકતો નથી. ગાંધીજીએ ખેડૂતોને ચેતવણી આપી કે સરકાર જાતભાતના જુલમો કરશે અને આપણે માથે અનેક દુઃખ આવશે , સરકાર દંડ કરે , જપ્તી કરે , ઢોરઢાંખર અને સરસામાન વેચીને વિઘોટી વસુલ કરે અને જમીનો ખાલસા પણ કરે. આ બધું વેઠવાની તૈયારી રાખીને જ સત્યાગ્રહના પ્રતિજ્ઞા ઉપર સહી કરવી. પ્રતિજ્ઞાપત્ર પર ૨૦૦ ખેડૂતોએ ત્યાંને ત્યાં જ સહી કરી હતી. વખત જતાં સત્યાગ્રહીઓનો આંકડો ૨૦૦૦ જેટલો થઇ ગયો. આ વીરપુરુષ નામર્દને પણ મર્દ બનાવે તેવા
ખેડા : યુવા વકીલ વલ્લભભાઇ ખેડાની લડતમાં સાચા લીડર તરીકે ઉભર્યા છે. અગાઉ ગાંધીજીથી દૂર રહેતા વલ્લભભાઇ ખેડાથી મહાત્માની નજીક આવ્યા અને તેમના ચેલા જ બની ગયા. તેમણે ગાંધીજી વિશે કહ્યું કે, જે વીર પુરુષે આ લડત ઉઠાવી છે તે નામર્દને મરદ બનાવે તેવા છે અને ખેડા જિલ્લો હિન્દમાં વીર પુરુષની ભૂમિ છે.
વલ્લ્ભભાઇએ સત્યાગ્રહીઓને કોઇની મદદ લઇ ઉઘરાણું કરી વેરો ભરી દેવાની વાતનો વિચાર પણ ન કરવા હાકલ કરી છે. વલ્લભભાઇએ કહ્યું કે, એકવીસ લાખના મહેસુલમાંથી પોણા બે લાખની રકમ મુલતવી રાખવામાં આવી છે. આટલી રકમ મુંબઇ કે ગુજરાતમાં ઉઘરાણું કરી ભેગી કરી, સરકારને ભરી દઇએ તો લોકોને રાહત મળે.
ગાંધીજીએ મહિલાઓને પણ સત્યાગ્રહમાં સાંકળી લીધી છે. તેમને ખબર હતી કે, મહિલાઓની આ સત્યાગ્રહમાં ભાગીદીરી બહુ જ જરૂરી છે. ગાંધીજીએ મહિલાઓને આહ્વાન કર્યું કે, તમે તમારા ધણીને પરણ્યા છો, ઢોર કે ઘરેણાંને નહીં, તમારા ધણીઓએ લીધેલી પ્રતિજ્ઞા પાળવામાં મદદ કરવી એ ધર્મ છે. ગાંધીજી જ્યાં પણ જાય ત્યાં મહિલાઓ સાથે જરૂર વાત કરે છે. ખેડા સત્યાગ્રહમાં મહિલાઓની ભૂમિકા નોંઘપાત્ર છે. ગાંધીજીએ કહ્યું, “ખેડાના પુરુષો જ નહિ , પણ સ્ત્રીઓ પણ આ લડતમાં સામેલ રહે છે. ગામડાઓની સભાઓમાં એક અલૌકિક દેખાવ થઇ રહે છે. તેઓ કહે છે કે સરકાર ભલે અમારી ભેંસો લઇ જાય, દાગીના લઇ જાય, ખેતરો ખાલસા કરે, પણ અમારા મરદોએ લીધેલી પ્રતિજ્ઞા પાળવી જ જોઈએ. અનેક પ્રસંગોમાં મહિલાઓએ ભારે હિંમત બતાવી છે. ૭૦ ઇંચ વરસાદમાં વાવેતર ધોવાયું, ઘાસચારો કોહવાયો
૧૯૧૭ના ચોમાસામાં ખેડા જિલ્લામાં અતિશય વરસાદ પડ્યો. સરેરાશ ૩૦ ઇંચ પડે તેને બદલે ૭૦ ઇંચ પડ્યો. વાવેતર ધોવાઈ ગયું અને ઘાસચારો કોહવાઈ ગયો. દશેરા પછી પણ વરસાદ ચાલુ રહ્યો એટલે ફરીથી વાવેતર કરવાનું પણ શક્ય બન્યું નહિ. નવેમ્બરમાં એ સ્પષ્ટ થઇ ગયું કે ખરીફ (ચોમાસુ ) પાક તદ્દન નિષ્ફળ થઇ ગયો છે. અને લગભગ દુકાળની સ્થિતિ પેદા થઇ ગઈ છે. બાકી હતું તે રવી પાકમાં ઉંદરનો અને રોગોનો ઉપદ્રવ થયો એટલે ખેડૂતોને તો વરસ માથે પડ્યું છે. સરકારી કાયદો એવો હતો કે પાક ૬ આની કરતા ઓછો હોય તો અડધું મહેસૂલ તે વર્ષે મુલત્વી રખાય.
તેમણે વલ્લભભાઇને ગામે-ગામ જઇ પ્રતિજ્ઞા પત્ર ભરાવવા કહ્યું. પ્રતિજ્ઞાપત્રમાં લખ્યું છે કે, અમારા ગામનો પાક ચાર આનીથી ઓછો થયો છે, અમે તે કારણસર મહેસુલ વસુલ કરવાનું આવતા વર્ષ સુધી મુલતવી રાખવાની સરકારને અરજ કરી છતાં બંધ કરવામાં આવ્યું નથી. તેથી અમે સરકારની મહેસુલ આ વર્ષની પૂરી કે જે બાકી રહી હોય તે નહીં ભરીએ. પણ તે વસુલ કરવા સરકારને જે કાયદેસર પગલાં ભરવા હશે તે ભરવા દઇશું અને તેથી થતાં બધા દુ:ખ સહન કરીશું.
મહાદેવભાઈની પ્રવૃત્તિઓ સમજવા ગાંધીજીની પ્રવૃત્તિ સમજવી અનિવાર્ય છે અને ગાંધીજીની પ્રવૃત્તિઓને સમજવા દેશનો તે કાળનો ઇતિહાસ સમજવો અનિવાર્ય થઈ પડે એમ છે. ખેડા સત્યાગ્રહ શરૂ થયો ત્યારે મહાદેવભાઈ ચંપારણમાં હતા. વચ્ચે તેઓ સાબરમતી આવ્યા હતા અને પાછળથી ગાંધીજી સાથે ખેડામાં જોડાયા હતા. તે છતાં ત્યાં સુધીમાં ગાંધીજીની કોઈ પ્રવૃત્તિ એવી નહોતી રહી કે જેમાં તેમણે માનસિક રીતે મહાદેવભાઈને ન ભેળવ્યા હોય. તેથી આપણે ખૂબ સંક્ષેપમાં ખેડા સત્યાગ્રહનો ઇતિહાસ જોઈ લઈએ.
મહાદેવભાઈ જ્યારે ચંપારણમાં રચનાત્મક કામનો પ્રથમ અનુભવ લઈ રહ્યા હતા ત્યારે ખેડા જિલ્લાના કપડવંજ તાલુકાના કઠલાલ ગામે શ્રી શંકરલાલ દ્વારકાદાસ પરીખ સ્થાનિક ખેડૂતોનાં દુ:ખની કહાણી સુણાવવા જિલ્લામાં અને ઠેઠ મુંબઈ સુધી દોડાદોડી કરી રહ્યા હતા. ખેડૂતોનાં દુ:ખનું મૂળ કારણ એ હતું કે ૧૯૧૭ની સાલના ચોમાસામાં અતિવૃષ્ટિને લીધે જિલ્લાના મોટા ભાગમાં પાક નિષ્ફળ ગયો હતો. સામાન્ય રીતે જિલ્લામાં દર વરસે સરેરાશ ત્રીસ ઇંચ વરસાદ પડે છે તેને બદલે તે વરસે આશરે સિત્તેર ઇંચ જેટલો વરસાદ પડ્યો હતો. વળી એ વરસાદ દશેરા પછી પણ ચાલુ રહ્યો હતો તેથી ખેડૂતોને એક પાક નિષ્ફળ જતાં બીજે પાક વાવવાનો મોકો મળ્યો નહોતો. ચોમાસુ પાક કોહવાઈ ગયો હતો, એટલું જ નહીં પણ જ્યાં ક્યાંય પણ રવીપાક થયો હતો ત્યાં ઉંદરોનો પ્રકોપ વધી પડ્યો હતો. ઉંદરોએ પાકનો નાશ કર્યો હતો. આમ ખેડૂતોની તે સાલ દુર્દશા થઈ હતી. સરકારી કાયદા મુજબ જે સાલ છ આનીથી ઓછો પાક થાય તે સાલ અર્ધું જમીનમહેસૂલ મોકૂફ રાખવામાં આવે, પાક જો ચાર આની કે તેનાથી ઓછો હોય તો મહેસૂલ તે સાલ મોકૂફ રાખવામાં આવે અને લાગલાગટ બીજે વર્ષે પણ પાક નિષ્ફળ જાય તો આગલે વર્ષ મોકૂફ રાખેલ મહેસૂલનાં નાણાં માફ કરવામાં આવે. જિલ્લાના ઘણા ખેડૂતોને આ નિયમની જાણ નહોતી. કેટલાકની સમજ એવી હતી કે અનાવૃષ્ટિથી પાક નિષ્ફળ જાય તો જ આવી રાહત મળે. ખેડૂતોની માહિતીના આ અભાવને જોઈ સરકારના લોકો તેમને સાચી માહિતી અને રાહત આપવાને બદલે અજાગ્રત ખેડૂતો પાસે મહેસૂલ વસૂલ કરવા લાગ્યા. કઠલાલના એક આગેવાન શ્રી મોહનલાલ પંડ્યાએ જ્યારે આ સ્થિતિ જોઈ અને જમીનમહેસૂલ ઉઘરાવવા સારુ તલાટીઓ વગેરેની ગાળાગાળી અને જોરજુલમની વાતો સાંભળી ત્યારે તેમણે લોકોને મહેસૂલ ન ભરવાની સલાહ આપી, અને શ્રી શંકરલાલ પરીખને ગુજરાત તરફથી ચૂંટાયેલા મુંબઈની ધારાસભાના સભ્યો ના. વિઠ્ઠલભાઈ પટેલ અને ગોકુળદાસ પારેખને ખેડા જિલ્લામાં આવી જાતતપાસ કરી ખેડૂતોની સાચી સ્થિતિની જાણ મેળવવા આમંત્રણ આપવા મોકલ્યા.
ખેડૂતોની કફોડી સ્થિતિનું વર્ણન કરીને જમીનમહેસૂલ મુલતવી રાખવા સારુ એક અરજી ઘડવામાં આવી, જે જિલ્લાના બીજા આગેવાનોને પણ ગમી. તેથી તેમણે જિલ્લાનાં બીજાં ગામોમાંથી પણ ખેડૂતોની સહીઓ એ અરજી પર લેવાનો નિર્ણય કર્યો. કઠલાલની હોમરૂલ લીગની મારફત ૪,૦૦૦ અને નડિયાદની હોમરૂલ લીગ મારફત બીજાં ગામોના ૧૮,૦૦૦ ખેડૂતોની સહીઓવાળી અરજી મુંબઈ સરકાર પર રવાના કરવામાં આવી. આ અરજીની નકલ મુંબઈ પ્રાંતના રેવન્યુ મેમ્બર, ગાંધીજી, ના. વિઠ્ઠલભાઈ પટેલ તથા ના. ગોકુળદાસ પારેખ તથા ગુજરાત સભાના મંત્રીઓ પર મોકલવામાં આવી. ૨૫–૧૧–’૧૮ને રોજ નડિયાદમાં શ્રી ગોપાળદાસ બિહારીદાસ દેસાઈના પ્રમુખપણા હેઠળ એક સભા થઈ, તેમાં શ્રી વિઠ્ઠલભાઈ પટેલ અને ગોકુળદાસ પારેખને આ સવાલ ઉપાડીને ખેડૂતોને રાહત અપાવવા વિનંતી કરવામાં આવી.
ગાંધીજીએ ચંપારણથી આ બાબત સલાહ આપી કે:
‘જે જે સભાઓ ભરાય તેમાં મર્યાદાનો ત્યાગ ન થાય, વાતો વિવેકપૂર્વક થાય, તેમ જ સહજ પણ અતિશયોક્તિ ન થાય, — એ તમારાથી જળવાય તેટલે દરજ્જે જાળવજો.’૧
ધારાસભાના બંને સભ્યોએ ૧૨મી ડિસેમ્બરે નડિયાદ પહોંચી કલેક્ટરને મળતા પહેલાં નડિયાદ, કપડવંજ અને ઠાસરા તાલુકાનાં વીસ ગામોની મુલાકાત લઈ લોકોની હાડમારી નજરે જોઈ તથા સેંકડો ખેડૂતોના લેખી પુરાવા લીધા.
ખેડૂતોની અરજીની એક નકલ ગુજરાત સભાને મોકલવામાં આવી હતી અને એમના પ્રતિનિધિઓ પણ ના. પટેલ — પારેખની તપાસમાં સામેલ થાય એવી સભાને વિનંતી કરવામાં આવી હતી. સભાના મંત્રી શ્રી ગણેશ વાસુદેવ માવળંકર તથા બીજા કેટલાક સભ્યો ધારાસભ્યો જોડે ફર્યા. ગુજરાત સભાના પ્રમુખ ગાંધીજી હતા, જેઓ તે વખતે ચંપારણ હતા.
બંને ધારાસભ્યોએ કલેક્ટરની મુલાકાત લીધી. ત્યાર બાદ એક જાહેરાત કરવામાં આવી જેમાં નડિયાદ, મહેમદાવાદ અને કપડવંજ તાલુકાનાં ૧૦૪ ગામોમાં ૧૪,૭૫,૮૬૮ની રકમ મોકૂફ રાખવાનું જાહેર થયું, જે જિલ્લાના મહેસૂલની રકમના માત્ર ૭.૪ ટકા જેટલું જ થતું હતું. આવી નજીવી રાહતના હુકમની પણ તે વખતે લોકોને કશી ખબર આપવામાં આવી નહોતી.
લોકો દ્વારા કાંઈક ચળવળ થાય ત્યારે, એ જમાનામાં, કેટલાક સરકારી અમલદારોને એ ચળવળ દાબી દેવાના નિમિત્તે લોકો ઉપર જુલમ ગુજારવાનું શૂર ચડતું. બ્રિટિશ અમલ દરમિયાન આવા અમલદારોની કદર પણ થતી. તલાટીઓના જુલમની વાતો સાંભળી કઠલાલની હોમરૂલ લીગના સભ્યોએ એની તપાસ કરાવી. દૈયપ ગામના એક મુસલમાન ખેડૂતે તેમને કહ્યું કે, ‘ગામોમાં કાળો કેર વર્તી રહ્યો છે. બે દિવસથી લોકોને ત્યાં રાંધ્યાં ધાન રઝળ્યાં છે. તલાટી મા-બહેન સિવાય વાત કરતો નથી. બૈરાંની હાજરીમાં નઠારી ગાળોનો વરસાદ વરસાવે છે. ઘર વેચો, ઘરેણાં વેચો, જમીન વેચો, ઢોર વેચો, છેવટે બૈરી-છોકરાં વેચો પણ સરકારના પૈસા ભરો, એમ ધમકાવે છે.’૨ બારશીદાના એક ગરીબ મુસલમાન પાસે તો મહેસૂલ ભરવાના પૈસા નહોતા તેથી તેણે પોતાની. કિશોર વયની દીકરીને પરણાવીને જમાઈ પાસે પંદર રૂપિયા ઉછીના લીધા. આ જ વખતે અમલદારો સખતાઈ કરીને યુદ્ધ સારુ ફાળો પણ ઉઘરાવતા હતા. આ હકીકતો ગાંધીજીને પત્ર દ્વારા જણાવતાં તેમણે લખ્યું, ‘તલાટીના જુલમ બાબત તમે ન ભૂલશો. અને ભાઈ માવળંકરને ભૂલવા ન દેશો. સરકારી અમલદારોની વર્તણૂકનો હેવાલ બહાર પાડવો આવશ્યક છે. …’
ગાંધીજીના પત્રોને સારે અક્ષરે લખી આપીને અથવા એની નકલ કરી પોતાની ડાયરીઓમાં જાળવી રાખી આ સમયે મહાદેવભાઈ જે ખજાનો ભેગો કરી રહ્યા હતા તેની કિંમત તો એમના અવસાન પછી પચાસ વર્ષે પણ જગત આજે જોઈને સમજે છે. પણ તે વખતે ખુદ મહાદેવભાઈને સારુ આ નોંધ કરવી એ માત્ર ઇતિહાસ સારુ સામગ્રી એકઠી કરી રાખવા પૂરતા જ કામની નહોતી. આ નોંધો આગલે મહિને જ ગાંધીજી સાથે જોડાયેલા મહાદેવભાઈ સારુ ગાંધીજીના માનસ, એમના વ્યક્તિત્વ અને એમના દર્શનને પચાવવા અને અપનાવવાની સામગ્રી થઈ ગઈ હતી.
ગાંધીજી તે ટાણે અંગ્રેજ સરકારના વફાદાર પ્રજાજન હતા. આફ્રિકામાં તેઓ ત્યાંની સરકાર સામે એક મોટા સત્યાગ્રહનો જંગ ખેલ્યા હતા ખરા, પણ તેની પાછળ પણ બ્રિટિશ રાજ્ય અન્યાયી વ્યવહાર કરી શકે નહીં એવી શ્રદ્ધા કામ કરતી હતી. વળી ગાંધીજી એ બાબત પણ સભાન હતા કે અંગ્રેજ સરકાર આ વખતે મહાયુદ્ધમાં સપડાયેલી હતી. ગાંધીજીની આ અંગે પણ તેની જોડે સહાનુભૂતિ હતી, છતાં તેઓ દુનિયાને કોઈ ખૂણે અન્યાયને સહન કરી લેવા તૈયાર નહોતા. તેમાંયે એ અન્યાય એમને જે વ્યવસ્થા વિશે વફાદારીની લાગણી હોય એના દ્વારા થતો જણાય તો એ અન્યાય પ્રત્યે લાગતાવળગતાનું ધ્યાન ખેંચવું એને તેઓ પોતાનો ધર્મ માનતા. અન્યાય ન સહન કરવાની તેમની વૃત્તિ આટલા વખતમાં જ તેમને કેટકેટલાં ક્ષેત્રમાં જંગે ચડાવી ચૂકી હતી! એમના જ શબ્દોમાં:
હું કહેતો આવ્યો છું કે સત્યાગ્રહ એકલો સરકારની સામે નથી થઈ શકતો. સત્યાગ્રહ કોઈ પણ સ્થિતિમાં કોઈ પણ વસ્તુની સામે થઈ શકે છે
.
વર્ષો આધારે કઈ ઉજવણી ક્યારે?ઉજ્વણીનું નામ 
ies are not meant to encompass the whole subject of teachers’ work. They rather strive to lay a particular emphasis on the role of trainers and teachers within the renovation of primary schooling curricula, esp. as regards the initial training of future teachers. From each of the following fields a number of possible courses or seminars are proposed that expand both on specific contents and trans-disciplinary work.
